سکته قلبی و سکته مغزی: قطع ناگهانی خون‌رسانی به قلب یا مغز و مرگ بافت‌ها

بروزرسانی شده در: 15:44 1404/10/3 مشاهده: 11 دسته بندی: کپسول آموزشی

سکته قلبی و سکته مغزی: هنگامی که زنجیرهٔ حیات گسسته می‌شود

آشنایی با علل، علائم و راه‌های پیشگیری از دو رویداد تهدیدکنندهٔ زندگی که ناشی از قطع خون‌رسانی هستند.

خلاصه: سکته قلبی¹ و سکته مغزی² دو اورژانس پزشکی جدی هستند که در اثر انسداد یا پارگی رگ‌های خونی حیاتی رخ می‌دهند. در هر دو مورد، خون حاوی اکسیژن و مواد مغذی به‌طور ناگهانی به بافت مورد نظر (عضله قلب یا سلول‌های مغزی) نمی‌رسد که منجر به مرگ سریع سلول‌ها و آسیب دائمی می‌شود. شناخت علائم هشداردهنده مانند درد قفسه سینه، بی‌حسی ناگهانی و تاری دید، و اتخاذ سبک زندگی سالم، کلید کاهش خطر این حوادث است.

قلب و مغز: دو فرمانده حیاتی بدن

بدن انسان مانند یک شهر بزرگ است. قلب، پمپ این شهر است که خون را به تمام خیابان‌ها و کوچه‌ها (رگ‌های خونی) می‌فرستد. مغز�> نیز شهردار و مرکز کنترل این شهر است که تمام فعالیت‌ها را هدایت می‌کند. حالا تصور کنید لوله‌ای که آب را به پمپ شهر می‌رساند (رگ‌های تغذیه‌کننده قلب) یا لوله‌ای که آب را به ساختمان شهرداری می‌برد (رگ‌های تغذیه‌کننده مغز) به‌طور ناگهانی مسدود یا پاره شود. چه اتفاقی می‌افتد؟ پمپ از کار می‌افتد و کنترل شهر مختل می‌شود. این دقیقاً مفهوم سکته قلبی و سکته مغزی است.

مکانیسم مشترک: وقتی اکسیژن قطع می‌شود

در هستهٔ هر دو این سکته‌ها، یک مشکل اصلی نهفته است: ایسکمی³. ایسکمی به معنای کاهش یا قطع جریان خون به یک بافت است. سلول‌های قلب و مغز بسیار فعال و حساس هستند و برای زنده ماندن به طور دائم به خونِ سرشار از اکسیژن نیاز دارند.

فرمول بقای سلول:$ \text{سلول‌های زنده} = \text{جریان خون} + \text{اکسیژن} + \text{مواد مغذی} $. حذف هر کدام از این عوامل، به ویژه در عرض دقیقه‌ها، منجر به مرگ سلولی می‌شود.

این قطع خون‌رسانی می‌تواند به دو شکل اصلی رخ دهد:

انسداد (لخته خون): شایع‌ترین علت. یک لخته خون (ترومبوز⁴) در رگ تشکیل شده یا از جای دیگر آمده و مسیر رگ را می‌بندد. مانند ریختن شن در لولهٔ آب.
پارگی (خونریزی): دیوارهٔ یک رگ ضعیف (مثلاً به دلیل فشار خون بالا) پاره می‌شود و خون به بیرون نشت می‌کند. این خون دیگر نمی‌تواند به مقصد برسد و همچنین با جمع شدن، به بافت اطراف فشار وارد می‌کند. مانند ترکیدن یک لولهٔ آب.

ویژگی	سکته قلبی (حمله قلبی)	سکته مغزی (حمله مغزی)
بافت آسیب‌دیده	عضله قلب (میوکارد⁵)	سلول‌های عصبی مغز
علت اصلی	انسداد شریان‌های کرونر⁶ (رگ‌های تغذیه‌کننده قلب)	۱. سکته مغزی ایسکمیک⁷ (انسداد) شایع (~85%) ۲. سکته مغزی هموراژیک⁸ (خونریزی)
علائم شاخص	درد یا فشار در قفسه سینه، انتشار درد به فک یا بازوی چپ، تنگی نفس، عرق سرد	بی‌حسی/ضعف ناگهانی صورت، دست یا پا (معمولاً یک طرف بدن)، گیجی، مشکل در صحبت کردن یا بینایی، سردرد شدید
زمان طلایی برای درمان	اولین 90 تا 120 دقیقه	اولین 3 تا 4.5 ساعت (برای نوع ایسکمیک)

ریشه‌های خطر: چه عواملی این رگ‌ها را تهدید می‌کنند؟

بسیاری از عوامل خطر برای هر دو سکته مشترک هستند. این عوامل روندی به نام آترواسکلروز⁹ (تصلب شرایین) را تسریع می‌کنند. در این حالت، پلاک‌هایی از چربی، کلسترول و مواد دیگر در دیواره داخلی رگ‌ها رسوب می‌کنند. این پلاک‌ها رگ را تنگ می‌کنند و می‌توانند پاره شده و باعث تشکیل لخته شوند.

مثال: فرض کنید یک لولهٔ آب قدیمی دارید. اگر مدام چربی و زنگ‌زدگی داخل آن جمع شود (کلسترول بالا، سیگار کشیدن)، لوله تنگ و شکننده می‌شود. اگر فشار آب نیز خیلی زیاد باشد (فشار خون بالا)، احتمال ترکیدن لوله افزایش می‌یابد. اگر مواد داخل آب چسبنده باشند (دیابت¹⁰)، رسوب‌ها محکم‌تر می‌چسبند. این دقیقاً اتفاقی است که در رگ‌های بدن می‌افتد.

عوامل خطر اصلی عبارتند از: فشار خون بالا، کلسترول بالا، دیابت، سیگار کشیدن، چاقی، عدم تحرک فیزیکی، سن بالا و سابقه خانوادگی.

اقدام فوری: شناخت علائم و واکنش صحیح

زمان در این موارد با طلا برابر است. هر دقیقه تأخیر به معنای مرگ سلول‌های بیشتر و آسیب جبران‌ناپذیرتر است.

برای سکته قلبی: درد قفسه سینه (احساس سنگینی، فشار یا سوزش) که ممکن است به بازو (معمولاً چپ)، گردن، فک یا پشت انتشار یابد. همراه با تنگی نفس، حالت تهوع، سرگیجه و عرق سرد. واکنش: تماس فوری با 115

برای سکته مغزی: از کلمه اختصاری ف‌ا‌س‌ت¹¹ استفاده کنید:

ف (صورت): آیا یک طرف صورت افتاده یا کج شده؟ از فرد بخواهید لبخند بزند.
ا (اندام): آیا یک دست یا پا ضعیف یا بی‌حس است؟ از فرد بخواهید هر دو دست را بالا بیاورد.
س (صحبت کردن): آیا صحبت فرد بریده بریده یا نامفهوم است؟ از فرد بخواهید یک جمله ساده را تکرار کند.
ت (زمان): اگر هر یک از این علائم را دیدید، زمان طلایی است. فوراً با 115 تماس بگیرید.

از پیشگیری تا بهبودی: یک مسیر امکان‌پذیر

خبر خوب این است که می‌توان خطر این حوادث را به شدت کاهش داد. پیشگیری بر دو پایه استوار است:

سبک زندگی سالم: رژیم غذایی کم‌چرب و کم‌نمک، مصرف میوه و سبزیجات، فعالیت بدنی منظم (حداقل ۳۰ دقیقه پیاده‌روی روزانه)، ترک سیگار و کنترل وزن.
مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای: کنترل منظم فشار خون، قند خون و کلسترول تحت نظر پزشک و مصرف داروهای تجویز شده.

درمان نیز بسته به نوع و شدت سکته متفاوت است. برای باز کردن رگ مسدود شده در سکته قلبی ممکن است از بالن و استنت¹² (یک لوله کوچک توری) استفاده شود. برای سکته مغزی ایسکمیک، داروهای حل‌کننده لخته (ترومبولیتیک¹³) در زمان طلایی تزریق می‌شوند. پس از مرحله حاد، بازتوانی (فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی) نقش کلیدی در بازیابی توانایی‌ها دارد.

پرسش‌های رایج و باورهای نادرست

آیا سکته قلبی و مغزی فقط برای افراد مسن اتفاق می‌افتد؟
خیر. اگرچه خطر با افزایش سن بالا می‌رود، اما به دلیل سبک زندگی ناسالم (چاقی، دیابت، استرس)، موارد این سکته‌ها در جوانان و حتی میانسالان نیز رو به افزایش است. این حوادث می‌تواند برای هر فردی در هر سنی رخ دهد.

اگر علائم خفیف بودند یا خودبه‌خود برطرف شدند، باز هم باید به پزشک مراجعه کنم؟
بله، حتماً. ممکن است این یک حمله ایسکمیک گذرا¹⁴ (سکته خفیف) بوده باشد که یک هشدار جدی است و نشان می‌دهد خطر یک سکته بزرگ و کامل در آینده نزدیک بسیار بالاست. نادیده گرفتن آن می‌تواند فاجعه‌بار باشد.

آیا آسیب ناشی از سکته همیشه دائمی است؟
لزوماً خیر. مغز و بدن توانایی شگفت‌انگیزی برای جبران و ترمیم دارند که به آن انعطاف‌پذیری عصبی¹⁵ می‌گویند. با درمان سریع و برنامه بازتوانی مناسب و مستمر، بسیاری از عملکردهای از دست رفته می‌توانند تا حد زیادی بهبود یابند. اما پیشگیری، همواره بهتر و آسان‌تر از درمان است.

جمع‌بندی: سکته قلبی و سکته مغزی، فاجعه‌ای ناگهانی ناشی از قطع خون‌رسانی به دو عضو حیاتی بدن هستند. شناخت علائم هشداردهنده (درد قفسه سینه، بی‌حسی ناگهانی، مشکلات تکلم) و تماس فوری با اورژانس (115) می‌تواند جان فرد را نجات و از آسیب شدید جلوگیری کند. کلید طلایی دوری از این بیماری‌ها، اتخاذ یک سبک زندگی پیشگیرانه شامل تغذیه سالم، فعالیت بدنی، پرهیز از سیگار و کنترل عوامل خطر مانند فشار و چربی خون است. سلامتی قلب و مغز شما، در گرو انتخاب‌های روزانه‌تان است.

پاورقی

¹ سکته قلبی (Myocardial Infarction - MI)
² سکته مغزی (Stroke / Cerebrovascular Accident - CVA)
³ ایسکمی (Ischemia)
⁴ ترومبوز (Thrombosis)
⁵ میوکارد (Myocardium)
⁶ شریان کرونر (Coronary Artery)
⁷ سکته مغزی ایسکمیک (Ischemic Stroke)
⁸ سکته مغزی هموراژیک (Hemorrhagic Stroke)
⁹ آترواسکلروز (Atherosclerosis)
¹⁰ دیابت (Diabetes Mellitus)
¹¹ فاست (FAST): Face, Arms, Speech, Time
¹² استنت (Stent)
¹³ داروهای ترومبولیتیک (Thrombolytic drugs)
¹⁴ حمله ایسکمیک گذرا (Transient Ischemic Attack - TIA)
¹⁵ انعطاف‌پذیری عصبی (Neuroplasticity)

ایسکمی علائم هشداردهنده سکته پیشگیری از بیماری های قلبی عروقی فاست (FAST) آترواسکلروز

سکته قلبی و سکته مغزی سلامت و بهداشت دوازدهم پایه دوازدهم

اطلاع از تغییرات در بسته‌های گاما

کاربر عزیز سلام!