ایسکمی قلب و آنژین صدری: وقتی قلب به اندازهی کافی خون دریافت نمیکند
قلب چگونه کار میکند و چرا به خون نیاز دارد؟
قلب شما یک پمپ عضلانی قدرتمند است که بی وقفه خون را به تمام بدن میفرستد. اما خود عضله قلب نیز برای این کار سخت، نیاز به سوخت و اکسیژن دارد. این سوخت و اکسیژن توسط خونِ سرخرگهای کرونر به قلب میرسد. تصور کنید قلب مانند یک موتور است و عروق کرونر مانند لولههای بنزین و هوا که سوخت لازم را به آن میرسانند. اگر این لولهها مسدود یا تنگ شوند، موتور نمیتواند به درستی کار کند.
ایسکمی قلب چیست؟ تعریف و علل اصلی
ایسکمی قلب به معنای کاهش موقت جریان خون و در نتیجه کاهش اکسیژن رسانی به بخشی از عضله قلب است. این حالت معمولاً قبل از ایجاد درد (آنژین) یا حمله قلبی رخ میدهد. علت اصلی در بیش از 90% موارد، بیماری عروق کرونر است. در این بیماری، رسوبات چربی، کلسترول و سایر مواد (به نام پلاک) در دیواره داخلی عروق کرونر جمع میشوند و آنها را تنگ میکنند. به این فرآیند تصلب شرایین6 میگویند.
مثال: یک لوله آب را تصور کنید که داخل آن با رسوبات آهکی پر شده است. آب کمتری میتواند از آن عبور کند. عروق کرونر بیمار هم همین وضعیت را دارند و خون کمتری به عضله قلب میرسانند. همچنین، گاهی یک لخته خون روی پلاک شکسته شده تشکیل میشود و به طور ناگهانی جریان خون را مسدود میکند که وضعیت بسیار خطرناکی است.
| علت | توضیح | وضعیت |
|---|---|---|
| تصلب شرایین (آترواسکلروز) | تشکیل پلاک در دیواره عروق و تنگ شدن تدریجی آنها. | شایعترین |
| اسپاسم عروق کرونر | انقباض ناگهانی و موقت عضلات دیواره سرخرگ که جریان خون را محدود میکند. | کمتر شایع |
| لخته خون (ترومبوز) | تشکیل لخته روی پلاک پاره شده که انسداد کامل یا نسبی ایجاد میکند. | اورژانسی |
| فشار خون پایین یا کمخونی شدید | کاهش کلی اکسیژن یا حجم خون در دسترس قلب. | نادر |
آنژین صدری: زنگ هشدار دردناک قلب
آنژین صدری در واقع علامت اصلی ایسکمی قلب است. این درد یا ناراحتی زمانی رخ میدهد که قلب برای مدتی کوتاه اکسیژن کافی دریافت نمیکند اما هنوز آسیب دائمی (مرگ سلولی یا انفارکتوس7) ندیده است. مثل این است که وقتی زیاد راه میروید، عضله ساق پایتان درد میگیرد زیرا خون کافی دریافت نمیکند. آنژین نیز درد عضله قلب است.
ویژگیهای اصلی درد آنژین:
- محل: معمولاً پشت جناغ سینه. ممکن است به گردن، فک، شانهها، بازوها (به ویژه چپ) یا پشت انتشار یابد.
- کیفیت: احساس فشار، سنگینی، سوزش، سفتی یا خفگی.
- مدت: معمولاً 2 تا 10 دقیقه طول میکشد.
- عوامل تشدید: فعالیت بدنی، استرس عاطفی، سرمای شدید، غذای سنگین.
- عوامل تسکین: استراحت یا مصرف داروهای گشادکننده عروق (مانند نیتروگلیسیرین8).
تفاوت ایسکمی خاموش، آنژین پایدار و ناپایدار
ایسکمی و آنژین همیشه به یک شکل ظاهر نمیشوند. درک این تفاوتها بسیار مهم است.
| نوع | توضیح | اهمیت |
|---|---|---|
| ایسکمی خاموش | کاهش خونرسانی بدون احساس درد یا علامت آشکار. اغلب در دیابتیها دیده میشود. | خطرناک (بدون هشدار) |
| آنژین پایدار | درد قابل پیشبینی که با فعالیت مشخصی ایجاد و با استراحت برطرف میشود. الگوی ثابتی دارد. | کنترلپذیر |
| آنژین ناپایدار | درد در حالت استراحت، درد جدید، درد شدیدتر یا طولانیتر از قبل. نشانهای از نزدیک شدن به حمله قلبی. | اورژانس پزشکی |
تشخیص: پزشکان چگونه مشکل را پیدا میکنند؟
تشخیص ایسکمی و آنژین مانند کار یک کارآگاه است. پزشک با ترکیبی از روشها به دنبال سرنخ میگردد:
- تاریخچه پزشکی و معاینه: پرسش درباره کیفیت، محل و عوامل درد.
- نوار قلب (ECG/EKG): فعالیت الکتریکی قلب را ثبت میکند. ایسکمی ممکن است باعث تغییراتی در شکل موجها شود، مثلاً افت یا بالا رفتن قطعه $ ST $ .
- تست ورزش: نوار قلب هنگام راه رفتن روی تردمیل ثبت میشود تا ببینند آیا فعالیت باعث ایسکمی میشود یا خیر.
- اکوکاردیوگرافی: با امواج صوتی تصویری از قلب و حرکت دیواره آن میگیرند. بخشهای ایسمیک ممکن است خوب منقبض نشوند.
- اسکن پرفیوژن میوکارد: مقدار کمی ماده ردیاب تزریق و با دوربین مخصوص جریان خون به عضله قلب بررسی میشود.
- آنژیوگرافی کرونر: دقیقترین روش. یک لوله نازک به عروق کرونر فرستاده شده و با تزریق ماده حاجب، محل و شدت تنگی در تصویربرداری اشعه ایکس مشخص میشود.
مدیریت و درمان: از تغییر سبک زندگی تا جراحی
هدف درمان، بهبود جریان خون به قلب، کاهش درد و پیشگیری از حمله قلبی است. درمان معمولاً شامل ترکیبی از راههای زیر است:
- تغییر سبک زندگی: مهمترین بخش! ترک سیگار، رژیم غذایی کم چرب و کم نمک، ورزش منظم تحت نظارت، مدیریت استرس و کنترل وزن.
- داروها:
- نیتراتها (مانند نیتروگلیسیرین): عروق را گشاد کرده و بار قلب را کم میکنند.
- مسدودکنندههای بتا: ضربان قلب و قدرت انقباض آن را کم میکنند تا قلب اکسیژن کمتری مصرف کند.
- مسدودکنندههای کانال کلسیم: عروق کرونر را گشاد و فشار خون را پایین میآورند.
- داروهای ضدپلاکت (مانند آسپرین): از تشکیل لخته روی پلاکها جلوگیری میکنند.
- اقدامات مداخلهای:
- آنژیوپلاستی9 و استنت گذاری10: یک بالون در محل تنگی باد شده و یک قفس سیمی کوچک (استنت) برای باز نگه داشتن رگ کار گذاشته میشود.
- جراحی بایپاس عروق کرونر11: با استفاده از یک رگ از جای دیگر بدن (مثل ساق پا)، یک مسیر جدید برای خون ایجاد میکنند تا از روی قسمت مسدود شده رد شود.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر. بسیاری از دردهای قفسه سینه مربوط به مشکلات عضلانی اسکلتی، ریفلاکس معده، استرس یا مشکلات ریوی هستند. اما از آنجایی که درد قلبی میتواند خطرناک باشد، هر درد جدید، غیرقابل توجیه یا نگرانکننده در قفسه سینه باید توسط پزشک بررسی شود، به ویژه اگر با علائمی مثل تعریق، تهوع یا تنگی نفس همراه باشد.
پاسخ: اگرچه با افزایش سن احتمال آن بیشتر میشود، اما این شرایط میتواند در افراد جوانتر، به ویژه آنهایی که عوامل خطر قوی مانند سابقه خانوادگی، دیابت کنترل نشده، سیگار کشیدن شدید یا کلسترول بسیار بالا دارند نیز رخ دهد. امروزه شیوع آن در سنین پایینتر به دلیل سبک زندگی ناسالم افزایش یافته است.
پاسخ: این یک اشتباه خطرناک است. برطرف شدن درد با نیتروگلیسیرین فقط نشان میدهد که درد احتمالاً قلبی بوده است، اما علت اصلی (تنگی رگ) را درمان نمیکند. حتماً باید برای بررسی ریشه مشکل و دریافت درمان مناسب و پیشگیرانه به پزشک مراجعه کرد. مصرف خودسرانه نیتروگلیسیرین میتواند مضر باشد.
پاورقی
1 ایسکمی قلب (Cardiac Ischemia)
2 آنژین صدری (Angina Pectoris) - از کلمه لاتین به معنای "فشردن سینه".
3 عروق کرونر (Coronary Arteries) - سرخرگهایی که قلب را خونرسانی میکنند.
4 پلاک (Plaque/Atheroma) - رسوبات چربی و سایر مواد در دیواره عروق.
5 نکروز (Necrosis) - مرگ سلولها یا بافت زنده. در قلب به آن انفارکتوس میوکارد میگویند.
6 تصلب شرایین یا آترواسکلروز (Atherosclerosis)
7 انفارکتوس میوکارد (Myocardial Infarction) - حمله قلبی.
8 نیتروگلیسیرین (Nitroglycerin)
9 آنژیوپلاستی (Angioplasty)
10 استنت (Stent)
11 جراحی بایپاس عروق کرونر (Coronary Artery Bypass Graft Surgery - CABG)
