باکتری مفید: باکتری‌ای که باعث تغییر شیمیایی سودمند می‌شود.

باکتری‌های مفید: کارخانه‌های کوچک زندگی‌ساز

باکتری مفید چیست و کجا زندگی می‌کند؟

باکتری‌ها موجودات زنده تک‌سلولی و بسیار ریزی هستند که برای دیدن آن‌ها به میکروسکوپ نیاز داریم. آن‌ها تقریباً در همه جا حضور دارند: در خاک، آب، هوا، روی پوست ما و در داخل بدن ما . اگرچه برخی باکتری‌ها باعث بیماری می‌شوند، اما تعداد بسیار بیشتری از آن‌ها مفید یا بی‌ضرر هستند. در واقع، بدن ما برای عملکرد صحیح به این باکتری‌های مفید وابسته است .

تصور کنید روده^۲ شما یک شهر شلوغ است. باکتری‌های مفید مانند شهروندان خوب و سخت‌کوش این شهر هستند که فضای آن را پر کرده‌اند و اجازه نمی‌دهند افراد خرابکار (باکتری‌های مضر) وارد شوند و آشوب به پا کنند . این جامعه از باکتری‌های مفید که در بدن ما زندگی می‌کنند، میکروبیوم^۳ نامیده می‌شود .

کارخانه‌های شیمیایی در روده ما

یکی از مهم‌ترین مأموریت‌های باکتری‌های مفید، کمک به گوارش غذاست. بدن ما به تنهایی نمی‌تواند همه انواع مواد غذایی، مخصوصاً فیبر^۹ موجود در میوه‌ها و سبزیجات را به خوبی تجزیه کند. اینجا نقش باکتری‌های روده مانند یک کارخانه شیمیایی کوچک مشخص می‌شود. آن‌ها فیبر را می‌شکنند و موادی تولید می‌کنند که هم برای سلول‌های روده ما مفید است و هم به بدن انرژی می‌دهد .

علاوه بر این، برخی از این باکتری‌ها در ساختن ویتامین‌های مهمی مانند ویتامین K (برای انعقاد خون) و برخی از ویتامین‌های گروه B مشارکت دارند .

باکتری‌های مفید، از مزرعه تا سفره

فعالیت مفید باکتری‌ها فقط به داخل بدن ما محدود نمی‌شود. آن‌ها در محیط اطراف ما هم تغییرات شگفت‌انگیزی ایجاد می‌کنند.

در کشاورزی: برخی باکتری‌ها مانند ریزوبیوم در ریشه گیاهان نخود و لوبیا زندگی می‌کنند. این باکتری‌ها نیتروژن هوا را که گیاه نمی‌تواند مستقیماً استفاده کند، گرفته و به شکل یک کود طبیعی (نیترات) در می‌آورند. این یک همکاری فوق‌العاده است: گیاه به باکتری غذا می‌دهد و باکتری هم کود رایگان برای گیاه تولید می‌کند . به این باکتری‌ها، کودهای زیستی هم می‌گویند.

در تولید غذا: مزه ترش و خوشمزه ماست، دوغ و پنیر مدیون باکتری‌های مفید است. این باکتری‌ها (معمولاً از گروه لاکتوباسیلوس) قند شیر (لاکتوز^۱۱) را می‌خورند و طی یک فرآیند شیمیایی به نام تخمیر، آن را به اسید لاکتیک تبدیل می‌کنند. همین اسید باعث غلیظ و ترش شدن شیر می‌شود و ماست خوشمزه ایجاد می‌کند .

چگونه از این همکاران کوچک مراقبت کنیم؟

جمعیت باکتری‌های مفید بدن ما ثابت نیست و ممکن است بر اثر بیماری، استرس یا مصرف آنتی‌بیوتیک^۱۲ کاهش یابد. آنتی‌بیوتیک‌ها مانند یک سلاح کور عمل می‌کنند و علاوه بر باکتری‌های مضر، ممکن است به باکتری‌های مفید نیز آسیب بزنند . برای تقویت و حفظ این باکتری‌های خوب می‌توانیم:

۱. پروبیوتیک^۱۳ مصرف کنیم: پروبیوتیک‌ها همان باکتری‌های مفید زنده هستند که با خوردن برخی غذاها به بدن ما می‌رسند و مانند نیروی کمکی برای میکروبیوم روده عمل می‌کنند . بهترین منابع پروبیوتیک عبارتند از:

• ماست و دوغ پروبیوتیک
• نوعی نوشیدنی به نام کفیر
• ترشی‌های طبیعی (مانند خیارشور که در سرکه نگهداری نشده باشد)

۲. پری‌بیوتیک^۱۴ بخوریم: پری‌بیوتیک‌ها در واقع غذاهای مورد علاقه باکتری‌های مفید هستند! با خوردن آن‌ها، به رشد و فعالیت باکتری‌های خوب کمک می‌کنیم. پری‌بیوتیک‌ها معمولاً در مواد غذایی پر فیبر یافت می‌شوند مانند: موز، پیاز، سیر، مارچوبه و غلات کامل.

پرسش‌های مهم درباره باکتری‌های مفید

پاورقی

^۱ میکروارگانیسم (Microorganism): موجودات زنده بسیار ریز مانند باکتری، ویروس و قارچ.
^۲ روده (Intestine): بخشی از لوله گوارش که پس از معده قرار دارد و جذب مواد غذایی در آن انجام می‌شود.
^۳ میکروبیوم (Microbiome): مجموعه همه ژن‌های میکروارگانیسم‌های همزیست در یک محیط خاص (مانند روده انسان).
^۴ لاکتوباسیلوس (Lactobacillus): یک جنس مهم از باکتری‌های تولیدکننده اسید لاکتیک که در تولید ماست و به عنوان پروبیوتیک کاربرد دارد.
^۵ بیفیدوباکتر (Bifidobacterium): یک جنس مهم از باکتری‌های مفید روده، به ویژه در نوزادان.
^۶ استرپتوکوکوس ترموفیلوس (Streptococcus thermophilus): یک باکتری مورد استفاده در تولید ماست.
^۷ ریزوبیوم (Rhizobium): باکتری‌ای که در ریشه گیاهان تیره نخود زندگی می‌کند و نیتروژن هوا را تثبیت می‌کند.
^۸ استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس (Staphylococcus epidermidis): یک باکتری مفید و بی‌ضرر که به طور معمول روی پوست انسان زندگی می‌کند.
^۹ فیبر (Fiber): بخشی از مواد غذایی گیاهی که بدن انسان آنزیم لازم برای هضم آن را ندارد، اما برای سلامت روده و باکتری‌های مفید ضروری است.
^۱۰ اسیدهای چرب کوتاه‌زنجیر (Short-Chain Fatty Acids): محصولات نهایی تخمیر فیبرها توسط باکتری‌های روده که فواید زیادی برای سلامت دارند.
^۱۱ لاکتوز (Lactose): قند اصلی موجود در شیر.
^۱۲ آنتی‌بیوتیک (Antibiotic): دارویی که برای از بین بردن عفونت‌های باکتریایی استفاده می‌شود.
^۱۳ پروبیوتیک (Probiotic): میکروارگانیسم‌های زنده‌ای که وقتی به مقدار کافی مصرف شوند، برای سلامت میزبان فایده دارند.
^۱۴ پری‌بیوتیک (Prebiotic): ترکیبات غذایی (معمولاً فیبرها) که رشد یا فعالیت باکتری‌های مفید روده را تحریک می‌کنند.