مصرف‌کننده سطح سوم: گوشتخواران بزرگ‌تر

مصرف‌کننده سطح سوم: گوشتخواران بزرگ‌تر

هرم غذایی و جایگاه مصرف‌کنندگان در آن

همه موجودات زنده برای زنده ماندن به انرژی نیاز دارند. این انرژی مانند یک گردنبند مروارید، از یک حلقه به حلقه دیگر منتقل می‌شود. به این زنجیره، زنجیره غذایی می‌گویند. دانشمندان برای درک بهتر این رابطه، مفهومی به نام هرم غذایی یا هرم انرژی ایجاد کرده‌اند . هر طبقه از این هرم یک تراز تغذیه‌ای^[2] نامیده می‌شود.

مصرف‌کننده سطح سوم در راس این هرم قرار دارد. این جانوران، شکارچیانی هستند که عمدتاً مصرف‌کنندگان سطح دوم (گوشتخواران کوچک‌تر) را شکار می‌کنند . برای مثال، عقاب که یک مصرف‌کننده سطح سوم است، ممکن است مار (مصرف‌کننده سطح دوم) را شکار کند. نکته جالب در مورد انتقال انرژی، قانون 10 درصد است. این قانون می‌گوید در هر مرحله از هرم، فقط حدود 10% از انرژی موجود در غذا به مصرف‌کننده بعدی منتقل می‌شود . به همین دلیل است که تعداد شکارچیان بزرگ (سطح سوم) در یک منطقه همیشه از تعداد گیاه‌خواران (سطح اول) کمتر است.

ویژگی‌ها و انواع مصرف‌کنندگان سطح سوم

مصرف‌کنندگان سطح سوم ویژگی‌های جالبی دارند که به آنها در ایفای نقششان کمک می‌کند. این جانوران معمولاً جثه بزرگ‌تر، سرعت بالا و ابزارهای شکار تخصصی (مانند پنجه‌های قوی، بینایی فوق‌العاده یا آرواره‌های قدرتمند) دارند . از دیدگاه علمی، بیشتر این موجودات گوشتخوار اجباری^[3] هستند، یعنی بدن آنها فقط برای هضم گوشت سازگار شده است (مانند گربه‌سانان). اما گروه دیگری هم به نام همه‌چیزخوار^[4] وجود دارند که هم گیاه و هم گوشت می‌خورند .

مصرف‌کنندگان سطح سوم را می‌توان در همه جای کره زمین پیدا کرد:

• در خشکی: شیر، ببر، خرس خاکستری (گریزلی) و گرگ. این حیوانات اغلب حیوانات گیاه‌خوار بزرگ یا شکارچیان متوسط را شکار می‌کنند.
• در آسمان: عقاب طلایی و شاهین. این پرندگان با دید تیزبین خود، خزندگان، جوندگان یا حتی ماهی‌های بزرگ را از ارتفاع بالا شکار می‌کنند.
• در دریا: کوسه سفید بزرگ و نهنگ قاتل. این شکارچیان دریایی در راس هرم غذایی اقیانوس قرار دارند و ماهی‌های بزرگ، پستانداران دریایی یا دیگر کوسه‌ها را شکار می‌کنند.

نقش کلیدی در تعادل طبیعت و یک مثال عملی

وجود مصرف‌کنندگان سطح سوم برای سلامت یک بوم‌سازگان حیاتی است. مهم‌ترین نقش آنها کنترل جمعیت است. برای مثال، اگر در یک جنگل، گرگ‌ها (مصرف‌کننده سطح سوم) گوزن‌ها (مصرف‌کننده سطح اول) را شکار نکنند، جمعیت گوزن‌ها به سرعت افزایش یافته و تمام علف‌ها و جوانه‌های درختان را خواهند خورد. این کار به نابودی پوشش گیاهی و در نهایت فرسایش خاک منجر می‌شود . به این ترتیب، شکارچیان بزرگ با کنترل جمعیت شکارهای خود، از تنوع زیستی^[5] محافظت می‌کنند.

مثال عملی از زندگی روزمره: فرض کنید شما یک باغچه کوچک دارید. اگر حلزون‌ها (گیاه‌خوار) شروع به خوردن برگ گیاهان شما کنند، جمعیت آنها زیاد می‌شود. در طبیعت، پرندگانی مانند سار یا خزندگانی مانند مارمولک (که می‌توانند مصرف‌کننده سطح دوم یا سوم باشند) با خوردن حلزون‌ها، جمعیت آنها را کنترل می‌کنند و به گیاهان شما اجازه رشد می‌دهند. این یک نمونه کوچک از همان نقش تنظیم‌کنندگی است که شیرها در Savannah^[6] یا کوسه‌ها در دریا انجام می‌دهند.

ارتباط با انسان و انتخاب‌های غذایی ما

انسان نیز می‌تواند نقش یک مصرف‌کننده سطح سوم را ایفا کند. وقتی ما گوشت حیواناتی مانند گاو یا گوسفند (که خود گیاه‌خوارند) را مصرف می‌کنیم، در تراز تغذیه‌ای سوم یا حتی بالاتر قرار می‌گیریم. این انتخاب‌های غذایی ما پیامدهای مهمی دارد. با افزایش جمعیت جهان، تقاضا برای گوشت بالا رفته است . تولید گوشت نسبت به تولید گیاهان به زمین، آب و انرژی بیشتری نیاز دارد و می‌تواند بر محیط زیست تأثیر بگذارد .

مطالعات نشان می‌دهند که امروزه بسیاری از مصرف‌کنندگان به فکر پایداری محیط زیست هستند . برخی از مردم سعی می‌کنند با کاهش مصرف گوشت یا انتخاب گوشت از مراکزی که استانداردهای زیستی را رعایت می‌کنند، تأثیر خود بر طبیعت را کمتر کنند. همچنین، توجه به سلامت غذا بسیار مهم است. گوشتی که از مراکز مجاز و تحت نظارت veterinary^[7] تهیه شود، از نظر بهداشتی ایمن‌تر است . در ایران، آمارها نشان می‌دهند که بخش عمده‌ای از گوشت قرمز عرضه شده از کشتارگاه‌های رسمی، مربوط به گوشت گاو و گوساله است .

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^[1]بوم‌سازگان (Ecosystem): به اجتماع موجودات زنده (گیاهان، حیوانات، میکروب‌ها) در یک منطقه به همراه محیط فیزیکی اطراف آنها (هوا، آب، خاک) گفته می‌شود که با یکدیگر در تعامل هستند.
^[2]تراز تغذیه‌ای (Trophic Level): جایگاه یک موجود در زنجیره غذایی. شماره این تراز نشان می‌دهد که آن موجود انرژی خود را از چند مرحله دورتر از خورشید به دست می‌آورد.
^[3]گوشتخوار اجباری (Obligate Carnivore): حیوانی که رژیم غذایی آن به طور طبیعی تنها از گوشت تشکیل شده و بدنش قادر به هضم موثر مواد گیاهی نیست. مانند گربه.
^[4]همه‌چیزخوار (Omnivore): موجودی که هم از مواد گیاهی و هم از مواد جانوری تغذیه می‌کند. مانند انسان، خرس و کلاغ.
^[5]تنوع زیستی (Biodiversity): به تنوع و گوناگونی اشکال زندگی (گونه‌های مختلف گیاهان، حیوانات، قارچ‌ها و میکروارگانیسم‌ها) در یک منطقه خاص اشاره دارد.
^[6]Savannah: یک منطقه وسیع گرمسیری با پوشش علفی که در آن درختان به صورت پراکنده رشد می‌کنند. مانند مناطق خاصی در آفریقا.
^[7]Veterinary: دامپزشکی. شاخه‌ای از علوم پزشکی که به پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری‌ها، اختلالات و آسیب‌ها در حیوانات می‌پردازد.