باکتری مفید: باکتری‌ای که از رشد باکتری‌های مضر جلوگیری می‌کند.

سربازان نامرئی: باکتری‌های مفیدی که از ما محافظت می‌کنند

باکتری مفید در مقابل باکتری مضر: یک نبرد میکروسکوپی

تصور کنید بدن شما یا سطح یک میز، یک زمین بازی است. باکتری‌های مفید و مضر هر دو برای زنده ماندن به دو چیز اصلی نیاز دارند: فضا و مواد غذایی. باکتری‌های مفید با اشغال این زمین بازی، جایی برای باکتری‌های مضر باقی نمی‌گذارند. به این روش رقابت برای مکان و غذا³ می‌گویند. علاوه بر این، بسیاری از باکتری‌های مفید مواد شیمیایی خاصی تولید می‌کنند که مانند اسلحه‌های طبیعی عمل کرده و جلوی رشد یا حتی باعث مرگ باکتری‌های مضر می‌شوند. این مواد، مواد بازدارنده⁴ نامیده می‌شوند.

مقایسه‌ای ساده بین باکتری مفید و مضر

دیدن نامرئی‌ها: سه مثال ملموس از زندگی روزمره

۱. جنگلی در روده‌ی شما: دستگاه گوارش انسان، به ویژه روده‌ها، محل زندگی میلیاردها باکتری مفید است که به آن‌ها فلور روده⁵ یا میکروبیوم⁶ می‌گویند. این جامعه‌ی میکروبی مانند یک سد دفاعی عمل می‌کند. وقتی شما یک باکتری مضر (مثلاً از طریق غذای آلوده) را قورت می‌دهید، باکتری‌های مفید روده با اشغال تمامی جایگاه‌های اتصال روی سلول‌های روده و تولید مواد اسیدی، اجازه‌ی تکثیر و ایجاد بیماری به آن باکتری مضر را نمی‌دهند.

۲. معجزه‌ی ترشی و ماست: فرآیند تهیه‌ی ماست و ترشی خانگی، یک مثال عالی از سلطه‌ی باکتری مفید است. در هر دو مورد، باکتری‌های لاکتوباسیلوس⁷ برنده‌ی رقابت می‌شوند. این باکتری‌ها با تولید اسید لاکتیک، محیط را به شدت اسیدی می‌کنند. بسیاری از باکتری‌های مولد فساد و بیماری نمی‌توانند در این محیط اسیدی زنده بمانند. بنابراین، ماده‌ی غذایی برای مدت طولانی‌تری سالم باقی می‌ماند. به این ترتیب، ما از باکتری مفید برای نگهداری طبیعی غذا استفاده می‌کنیم.

۳. خاکی که زنده است: خاک باغچه یا مزرعه‌ی سالم، فقط ذرات ریز نیست؛ یک اکوسیستم پر از موجودات ریز از جمله باکتری‌های مفید است. برخی از این باکتری‌ها (گونه‌های سودوموناس⁸) با تولید مواد ضدقارچی و ضدباکتریایی، از ریشه‌ی گیاهان در برابر حمله‌ی قارچ‌ها و باکتری‌های بیماری‌زا محافظت می‌کنند. پس دفعه‌ی بعد که خاک گلدان را لمس کردید، یادتان باشد در حال لمس یک نیروی دفاعی طبیعی هستید!

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

¹باکتری مفید (Probiotic): Probiotic. باکتری‌های زنده‌ای که وقتی به مقدار کافی مصرف شوند، برای میزبان (مانند انسان) فایده‌ی سلامتی دارند.

²باکتری مضر (Pathogen): Pathogenic Bacteria. باکتری‌هایی که می‌توانند در میزبان خود ایجاد بیماری کنند.

³رقابت برای مکان و غذا (Competition for space and nutrients): یکی از اصلی‌ترین روش‌های مهار میکروب‌های بیماری‌زا توسط میکروب‌های مفید.

⁴مواد بازدارنده (Inhibitory Substances): ترکیبات شیمیایی (مانند اسیدها، پروکسید هیدروژن یا باکتریوسین‌ها) که توسط یک میکروارگانیسم تولید شده و رشد میکروارگانیسم‌های دیگر را کند یا متوقف می‌کند.

⁵فلور روده (Gut Flora): اصطلاح قدیمی‌تر برای اشاره به جامعه‌ی میکروبی ساکن در دستگاه گوارش.

⁶میکروبیوم (Microbiome): Microbiome. به تمام مواد ژنتیکی جامعه‌ی میکروبی (باکتری‌ها، قارچ‌ها، ویروس‌ها و...) در یک محیط خاص (مثل روده) گفته می‌شود.

⁷لاکتوباسیلوس (Lactobacillus): سرده‌ای (Genus) از باکتری‌های مفید که قندها را به اسید لاکتیک تخمیر می‌کنند. در ساخت ماست، پنیر و ترشی نقش دارند.

⁸سودوموناس (Pseudomonas): سرده‌ای از باکتری‌ها که برخی گونه‌های آن برای گیاهان مفید بوده و از طریق تولید مواد ضد میکروبی از ریشه محافظت می‌کنند.