تمساح ایران: از گاندو تا مزرعههای پرورش
گاندو: تمساح بومی و دوستداشتنی ایران
تنها گونه تمساح بومی ایران، کروکودیل مردابی یا گاندو نام دارد. نام «گاندو» در زبان بلوچی به معنای «خزنده روی شکم» است و به روش حرکت این حیوان اشاره دارد . این خزنده جالب، برخلاف تصور عموم که فکر میکنند تمساحها فقط در آفریقا زندگی میکنند، در آبهای شیرین جنوب شرقی ایران، مخصوصاً در استان سیستان و بلوچستان در اطراف رودخانه سرباز، زندگی میکند . مردم محلی بلوچستان به دلیل وابستگی شدید به آب، گاندو را نماد برکت میدانند و از دیرباز با آن همزیستی مسالمتآمیزی داشتهاند .
| ویژگی | توضیح |
|---|---|
| نام علمی | Crocodylus palustris |
| نام محلی | گاندو |
| زیستگاه در ایران | آبهای شیرین جنوب شرقی (رود سرباز، منطقه باهوکلات) |
| وضعیت حفاظتی | آسیبپذیر (طبق فهرست سرخ IUCN) |
| تغذیه | ماهی، پرندگان، پستانداران کوچک (جوانها حشرات میخورند) |
| یک ویژگی جالب | جنسیت جوجهها به دمای لانه بستگی دارد! |
گاندو برخلاف خویشاوندان درنده خود مانند تمساح نیل، به ندرت به انسان حمله میکند و قرنهاست که مردم بلوچستان در همسایگی آن زندگی میکنند . متأسفانه کمآبی و خشکسالی در سالهای اخیر، زیستگاه این حیوان را تحت تأثیر قرار داده و گاهی باعث نزدیکتر شدن آنها به مناطق مسکونی در جستجوی آب شده است .
از تخم تا تمساح: چرخه زندگی شگفتانگیز
تمساحها مانند پرندگان، تخمگذار هستند. یک تمساح ماده در هر دوره به طور میانگین بین 20 تا 60 تخم میگذارد . اما فرایند لانهسازی و مراقبت از تخمها، یکی از جذابترین بخشهای زندگی آنهاست.
تمساح مردابی (گاندو) جزو گونههایی است که لانه خود را به شکل گودال در میآورد . تمساح ماده در حاشیه شنی رودخانه، گودالی به عمق حدود نیم متر حفر میکند، تخمها را در آن میگذارد و سپس روی آن را با شن میپوشاند تا از دید شکارچیان پنهان شود . دمای لانه در این مرحله بسیار مهم است! اگر دمای لانه بیش از 35.5 درجه سانتیگراد باشد، جوجهها نر خواهند شد و اگر زیر 31.5 درجه باشد، همه جوجهها ماده میشوند . این یک نمونه عینی از تأثیر محیط بر موجودات زنده است.
تخمها پس از حدود 60 تا 80 روز تبدیل به نوزاد تمساح میشوند . تمساحهای ایرانی بین 5 تا 10 سالگی بالغ میشوند و میتوانند خود تولیدمثل کنند . یک تمساح میتواند به طور متوسط 60 تا 70 سال عمر کند .
پرورش تمساح در ایران: یک صنعت نوپا
شاید برایتان جالب باشد که بدانید پرورش تمساح در ایران به عنوان یک کسبوکار اقتصادی نیز انجام میشود. این صنعت برای اولین بار در سال 1386 (سال 2007 میلادی) توسط یک کارآفرین در جزیره قشم آغاز شد . امروزه مزارع پرورش تمساح علاوه بر قشم، در استانهایی مانند یزد، مازندران و گیلان نیز فعالیت دارند .
پرورش تمساح عمدتاً به دو روش انجام میشود:
- چرخه تمام اسارت: تمساح از مرحله تخم تا بلوغ کامل، تماماً در محیط مزرعه پرورش مییابد .
- چرخه نیمه اسارت: تخمها از طبیعت جمعآوری شده و سپس در مزرعه پرورش داده میشوند. این روش بیشتر در مناطقی که جمعیت تمساح زیاد است رایج میباشد .
| قسمت بدن | کاربرد | توضیح |
|---|---|---|
| پوست | صنعت چرم و پوشاک | چرم تمساح بسیار با دوام، نرم و مقاوم در برابر آب است و برای ساخت کیف، کفش و کت استفاده میشود . |
| گوشت | مصرف خوراکی (عمدتاً صادراتی) | گوشتی با پروتئین بالا که در برخی کشورهای شرق آسیا و آمریکا طرفدار دارد. در ایران به دلیل مسائل شرعی حرام است . |
| خون | صنایع داروسازی | مادهای به نام کروکودیلین در خون آنها وجود دارد که خاصیت ضد میکروبی قوی دارد . |
| حیوان زنده | باغ وحشها و مراکز تحقیقاتی | فروش تمساح زنده به باغ وحشها برای نمایش و به آزمایشگاهها برای پژوهش . |
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر. این یک اشتباه رایج است. تمساحها با وجود زندگی در آب و خشکی، خزنده محسوب میشوند، نه دوزیست. دوزیستانی مانند قورباغه در مرحله نوزادی (بچه قورباغه) آبشش دارند و بعد ششدار میشوند، اما تمساح از ابتدا با شش به دنیا میآید . سوسمارها نیز خانوادهای کاملاً جدا از تمساحها در میان خزندگان هستند.
پاسخ: گاندو به طور طبیعی حیوانی صلحطلب محسوب میشود و حمله به انسان بخشی از رفتار معمول آن نیست . با این حال، مانند هر حیوان وحشی دیگری، باید با احتیاط و احترام با آن رفتار کرد. گزارشهای پراکنده از درگیری، اغلب مربوط به مواقعی است که خشکسالی زیستگاه و طعمه طبیعی آنها را کاهش داده و انسان و تمساح برای منابع محدود آب نزدیک به هم میشوند . بهترین کار حفظ فاصله و احترام به قلمرو آنهاست.
پاسخ: این رفتار که اغلب در تابستان دیده میشود، نشانه عصبانیت نیست! تمساحها مانند انسان غدد عرق ندارند تا بدن خود را خنک کنند. آنها با باز نگه داشتن دهان، حرارت اضافی بدن خود را دفع میکنند. این کار دقیقاً شبیه به هنگامی است که سگها در تابستان زبان خود را بیرون میآورند .
پاورقی
۱. کروکودیل (Crocodile): نام علمی راستهای از خزندگان نیمهآبزی که تمساح واقعی یکی از خانوادههای آن است. گاهی در زبان عمومی به کل این راسته «تمساح» گفته میشود .
۲. خزنده (Reptile): جانورانی خونسرد با پوست پوشیده از پولک یا صفحات سخت که با شش تنفس میکنند و معمولاً تخمگذاری میکنند.
۳. نیمهآبزی (Semi-aquatic): موجوداتی که بخشی از زندگی خود را در آب و بخشی را در خشکی میگذرانند.
۴. IUCN: اتحادیه بینالمللی حفاظت از طبیعت که فهرست سرخ گونههای در معرض خطر را منتشر میکند .
