عنکبوتیان: موجودات هشتپای شگفتانگیز
بندپایان و جایگاه عنکبوتیان در میان آنها
برای درک جایگاه عنکبوتیان، ابتدا باید بدانیم آنها زیرمجموعهٔ بزرگی از جانوران به نام بندپایان هستند. بندپایان، بزرگترین و فراوانترین گروه جانوران روی کرهٔ زمین هستند که در همهٔ زیستگاهها یافت میشوند. بدن و پای آنها از قطعات یا بندهایی تشکیل شده است. عنکبوتیان یکی از دستههای اصلی بندپایان هستند که مهمترین ویژگی ظاهری مشترک آنها داشتن هشت پا است، برخلاف حشرات که شش پا دارند.
تصور کنید در حال گشتوگذار در حیاط خانه یا یک پارک هستید. موجوداتی که میبینید را میتوان بر اساس تعداد پاهایشان در گروههای اصلی بندپایان قرار داد: مورچه یا پروانه (6 پا، حشرات)، عنکبوت یا عقرب (8 پا، عنکبوتیان)، خرخاکی (10 پا یا بیشتر، سختپوستان).
| نام گروه | تعداد پاهای حرکتی (بزرگسالی) | نمونههای آشنا |
|---|---|---|
| حشرات | 6 | پروانه، زنبور، ملخ، سوسک |
| عنکبوتیان | 8 | عنکبوت، عقرب، رتیل، کنه |
| سختپوستان | 10 یا بیشتر | خرچنگ، میگو، خرخاکی |
| هزارپایان | بیش از 10 جفت | هزارپا، صدپا |
شناسایی اعضای مختلف خانواده عنکبوتیان
همهٔ عنکبوتیان هشتپا هستند، اما شکل ظاهری و شیوهٔ زندگی آنها میتواند بسیار متفاوت باشد. در این بخش با چهار عضو مشهور این خانواده بیشتر آشنا میشویم.
عنکبوتها: احتمالاً معروفترین عنکبوتیان هستند. همهٔ آنها میتوانند تار تولید کنند، اما لزوماً برای شکار از تار عنکبوت استفاده نمیکنند. تار آنها از پروتئینی به نام ابیرشم ساخته شده که بسیار محکم و انعطافپذیر است. عنکبوتها موجوداتی گوشهگیر هستند و معمولاً در مواجهه با انسان فرار میکنند.
عقربها: این موجودات باستانی با دم خمیده و مجهز به نیش شناخته میشوند. آنها شکارچیان شبفعالی هستند و با کمک دو چنگال جلویی طعمه را میگیرند. بسیاری از عقربها برای انسان بیخطرند، اما نیش برخی گونهها میتواند خطرناک باشد.
رتیلها: در واقع آنها همان عنکبوتهای بزرگ و پرمو هستند. برخلاف ظاهر ترسناک، بیشتر آنها برای انسان بیضررند و از حشرات موذی تغذیه میکنند. رتیلها تار نمیتنند، بلکه در سوراخها زندگی کرده و با کمین کردن شکار میکنند.
کنهها: این عنکبوتیان معمولاً بسیار کوچکاند. بدن آنها برخلاف سایر اعضا، کاملاً یکتکه و بدون تقسیمبندی مشخص است. برخی کنهها از طریق گزش و مکیدن خون میتوانند ناقل بیماری باشند. کنههایی که روی بدن سگ یا گربه دیده میشوند نیز از همین گروه هستند.
نقش عنکبوتیان در چرخهٔ طبیعت و زندگی ما
عنکبوتیان فقط موجوداتی ترسناک یا موذی نیستند؛ آنها نقش بسیار مهمی در حفظ تعادل بومسازگان (اکوسیستم) دارند. درک این نقش به ما کمک میکند که اهمیت وجود آنها را بفهمیم.
کنترلکنندگان طبیعی آفات: این مهمترین نقش عنکبوتیان است. عنکبوتها، رتیلها و حتی عقربها با شکار حشرات و موجودات ریز، به کنترل جمعیت آنها کمک شایانی میکنند. تصور کنید اگر عنکبوتها نبودند، جمعیت پشهها، مگسها و سوسکها چقدر سریع افزایش مییافت!
منبع غذایی برای جانوران دیگر: عنکبوتیان خودشان بخشی از زنجیرهٔ غذایی هستند. بسیاری از پرندگان کوچک، مارمولکها و حتی بعضی پستانداران از آنها تغذیه میکنند.
کاربردهای انسانی: از تار محکم عنکبوت در گذشته برای ساخت کراسهیر (خطکش) در وسایل نوری استفاده میشد. امروزه نیز دانشمندان در حال مطالعه روی ساختار تار عنکبوت برای الهامگیری در تولید پارچهها و مواد سبکوزن و بسیار مقاوم هستند. همچنین، مطالعه روی زهر بعضی عنکبوتیان ممکن است به تولید داروهای جدید منجر شود.
پرسشهای رایج و باورهای نادرست
خیر. از دهها هزار گونه عنکبوت در جهان، فقط تعداد بسیار کمی برای انسان بالقوه خطرناک هستند. بیشتر عنکبوتها یا زهر قوی برای آسیب به انسان ندارند یا بهسختی نیش میزنند. وظیفهٔ اصلی آنها شکار حشرات است، نه حمله به انسان.
این یک افسانهٔ رایج و نادرست است. بابالنگدرازها که با نام علمی عنکبوتهای خرمن نیز شناخته میشوند، اصلاً غدهٔ زهر و نیشی برای شکار ندارند. آنها لاشهخوار هستند و با قطعات دهانی خود مواد غذایی را میخورند. بنابراین، اساساً قادر به نیش زدن نیستند تا بخواهند از زهر خود استفاده کنند.
عنکبوتها شکارچیان مفیدی هستند که جمعیت حشرات موذی مانند پشه، مگس و سوسک را در خانه و باغچه کنترل میکنند. کشتن آنها ممکن است منجر به افزایش آفات شود. بهترین کار این است که اگر عنکبوتی را در مکانی نامناسب دیدید، با کمک یک کاغذ و لیوان، آن را به بیرون از خانه یا گوشهٔ دنجی منتقل کنید.
پاورقی
1بندپایان (Arthropods): بزرگترین شاخه از جانوران که بدن و پای بندبند و اسکلت خارجی دارند.
2لارو (Larva): مرحلهٔ نوزادی یا نابالغ بعضی جانوران که شکل ظاهری متفاوتی با مرحلهٔ بالغ دارد.
3ابیرشم (Silk): رشتهای پروتئینی و محکم که توسط غدههای خاصی در بدن عنکبوت تولید میشود.
4بومسازگان (Ecosystem): جامعهٔ جانداران به همراه محیط غیرزندهٔ اطرافشان که با هم در تعامل هستند.
5لاشهخوار (Scavenger): جانوری که از باقیماندهٔ بدن جانداران مرده یا مواد آلی پوسیده تغذیه میکند.
