بندپایان: بزرگترین گروه جانوری روی زمین
انواع اصلی بندپایان: یک طبقهبندی ساده
بندپایان را میتوان به چند گروه بزرگ تقسیم کرد. در این طبقهبندی، تعداد پاها و بخشهای بدن معیار اصلی است. این جدول به شما کمک میکند تا گروههای اصلی را به راحتی بشناسید و با هم مقایسه کنید.
| نام گروه | تعداد پاها | بخشهای اصلی بدن | نمونههای آشنا |
|---|---|---|---|
| حشرات6 | 6 پا | سر، سینه، شکم | پروانه، سوسک، زنبور عسل، مورچه |
| عنکبوتیان7 | 8 پا | سرسینه، شکم | عنکبوت، کژدم، کنه |
| سختپوستان8 | بسیار متنوع (۱۰ یا بیشتر) | سر، سینه، شکم (گاهی سر و سینه ترکیب میشوند) | خرچنگ، میگو، شاهمیگو، کک آبزی |
| هزارپایان و صدپایان9 | بسیار زیاد (دهها تا صدها) | سر و تنهی بندبند بسیار کشیده | صدپا، هزارپا |
اسکلت خارجی: یک زره هوشمند
برخلاف ما انسانها که اسکلت درونی داریم، بندپایان یک پوستهی سخت در بیرون بدن خود دارند. این اسکلت خارجی مثل یک زره محافظ از بدن نرم آنها در برابر ضربه، خشکشدن و حملهی شکارچیان دفاع میکند. اما یک مشکل بزرگ دارد: رشد نمیکند! پس بندپایان برای بزرگشدن باید این پوستهی قدیمی را دور بیندازند و یک پوستهی جدید و گشادتر زیر آن درست کنند. به این فرآیند پوستاندازی10 میگویند. حتما گاهی پوست خالی و شفاف یک ملخ یا جیرجیرک را در طبیعت دیدهاید. این همان اسکلت خارجی قدیمی است!
ماده اصلی این پوسته سخت، کیتین است. میتوان آن را به صورت یک زنجیرهی مولکولی طولانی تصور کرد. فرمول ساختاری سادهشده آن به این شکل است: $(C_8H_{13}O_5N)_n$. در این فرمول، n تعداد زیادی از این واحدهاست که به هم متصل شدهاند و یک ساختار محکم را میسازند.
بندپایان در خدمت انسان و طبیعت
شاید برایتان جالب باشد که بدانید بندپایان چه نقشهای مهمی در زندگی روزمرهی ما و سلامت کرهی زمین دارند. مثلاً زنبورهای عسل با گردهافشانی11 باعث تولید میوههایی مثل سیب، گیلاس و بادام میشوند. به عبارت دیگر، یک سوم غذایی که ما میخوریم، به طور مستقیم یا غیرمستقیم به گردهافشانی حشرات وابسته است. از طرف دیگر، کفشدوزکها با خوردن شتههای موذی، به عنوان یک سمپاش طبیعی در باغها عمل میکنند. حتی برخی از سختپوستان مانند میگوها و خرچنگها منبع غذایی مهمی برای انسانها در سراسر جهان هستند.
پرسشهای رایج درباره بندپایان
خیر، این یک باور اشتباه رایج است. تنها درصد بسیار کمی از بندپایان (مانند برخی سوسکهای چوبخوار یا ملخهای مهاجم) به محصولات کشاورزی یا انسان آسیب میزنند. اکثریت قریب به اتفاق آنها یا بیضرر هستند یا مثل زنبورهای عسل، کفشدوزکها و بسیاری از عنکبوتها که حشرات موذی را شکار میکنند، بسیار مفیدند.
خیر. این یکی از بزرگترین اشتباهات است. عنکبوتها در گروه عنکبوتیان قرار میگیرند. تفاوت اصلی آنها با حشرات در تعداد پاهاست: عنکبوتها 8 پا دارند، در حالی که حشرات 6 پا دارند. همچنین بدن عنکبوتها به دو بخش اصلی تقسیم میشود، اما بدن حشرات سه بخش دارد.
بزرگترین بندپا خرچنگ عنکبوت ژاپنی است که طول پاهایش میتواند به 4 متر برسد! در طرف مقابل، برخی از کنههای میکروسکوپی، کوچکترین بندپایان هستند که اندازهی برخی از آنها حتی از نقطهی پایان این جمله نیز کوچکتر است.
پاورقی
1 بندپایان (Arthropoda): شاخهای از جانوران بیمهره که بزرگترین گروه جانوری است.
2 اسکلت خارجی (Exoskeleton): اسکلتی سخت که در خارج از بدن قرار دارد و از آن محافظت میکند.
3 کیتین (Chitin): یک مادهی پلیساکاریدی سخت که جزء اصلی سازنده اسکلت خارجی بندپایان است.
4 تقارن جانبی (Bilateral Symmetry): حالتی که بدن را بتوان از یک خط فرضی وسط به دو نیمهی تقریبا مشابه تقسیم کرد.
5 زنجیره غذایی (Food Chain): توالی انتقال ماده و انرژی از یک جاندار به جاندار دیگر.
6 حشرات (Insects): بزرگترین گروه بندپایان با شش پا و بدن سهبخشی.
7 عنکبوتیان (Arachnids): گروهی از بندپایان با هشت پا مثل عنکبوت و کژدم.
8 سختپوستان (Crustaceans): گروهی از بندپایان که عمدتا آبزی هستند و پوستهی سخت دارند، مانند خرچنگ.
9 هزارپایان (Millipedes) و صدپایان (Centipedes): بندپایانی با بدن دراز و بندبند و تعداد زیادی پا.
10 پوستاندازی (Molting): فرآیند ریختن پوستهی قدیمی و جایگزینی آن با پوستهی جدید برای رشد.
11 گردهافشانی (Pollination): انتقال دانههای گرده از پرچم به مادگی گل که منجر به تشکیل میوه و بذر میشود.
12 اکوسیستم (Ecosystem): جامعهای از جانداران به همراه محیط فیزیکی اطرافشان که با هم در تعامل هستند.
