کرم لوله‌ای: کرمی با دستگاه گوارش کامل (دهان و مخرج)

کرم لوله‌ای: یک مهندس گوارش در خاک

کرم لوله‌ای کیست؟ آشنایی با اعضای خانواده

«کرم لوله‌ای» یک نام عمومی برای گروه بزرگی از کرم‌هاست که بدن‌شان لوله‌ای شکل و دارای دستگاه گوارش کامل است. معروف‌ترین عضو این خانواده، کرم خاکی³ است که حتماً در باغچه یا پس از باران دیده‌اید. اما این خانواده فقط به کرم خاکی ختم نمی‌شود. بسیاری از کرم‌های دریازی و برخی انگل‌ها نیز در این دسته قرار می‌گیرند. نقطه مشترک همه آن‌ها، داشتن مجرای گوارشی مستقیم و عبور غذا از دهان به سوی مخرج است.

برای درک بهتر، تصور کنید یک لوله پلاستیکی نازک و بلند دارید. شما می‌توانید از یک سمت (دهان) غذا وارد کنید، غذا در طول لوله (روده) حرکت و مواد مفیدش جذب شود و در انتها، مواد زائد از سمت دیگر (مخرج) خارج گردد. این دقیقاً کار کرم لوله‌ای است!

سفری در مسیر گوارش: از دهان تا مخرج

بیایید مسیر یک تکه برگ پوسیده را در بدن یک کرم خاکی دنبال کنیم:

۱. دهان و گرفتن غذا: کرم خاکی دهان دندان‌دار ندارد! بلکه یک عضو عضلانی قوی به نام مَرِی⁴ دارد. با انقباض بدن، خاک و مواد آلی را می‌مکد و وارد دهان می‌کند.

۲. چینه‌دان و سنگ‌دان: غذا ابتدا به چینه‌دان می‌رود (جاى ذخیره موقت). سپس وارد سنگ‌دان می‌شود. دیواره عضلانی قوی سنگ‌دان همراه با ذرات ریز شن و سنگریزه‌ای که کرم خورده، غذا را مثل یک آسیاب، خرد و آسیاب می‌کند.

۳. روده و جذب: غذای نرم شده وارد روده بلند می‌شود. در اینجا آنزیم‌های گوارشی⁵ مواد غذایی پیچیده را به مولکول‌های کوچک و قابل جذب تبدیل می‌کنند. این مولکول‌ها از دیواره روده جذب خون کرم می‌شوند تا انرژی و مواد لازم برای بدنش را تأمین کنند.

۴. مخرج و دفع: موادی که جذب نشده‌اند (عمدتاً خاک و باقی‌مانده گیاهی) به صورت مدفوع از انتهای بدن کرم و از طریق مخرج خارج می‌شوند. به این مدفوع casting⁶ یا توله‌کرم می‌گویند که برای خاک بسیار ارزشمند است.

کرم خاکی: قهرمان پنهان باغچه ما

حالا که با دستگاه گوارش کرم لوله‌ای آشنا شدیم، می‌توانیم نقش فوق‌العاده آن در محیط را درک کنیم. فعالیت گوارشی کرم خاکی یک کمپوست‌سازی طبیعی است. وقتی کرم خاکی خاک و برگ‌های مرده را می‌خورد، آن‌ها را تجزیه و با مواد دفعی خود مخلوط می‌کند. نتیجه این کار تولید توله‌کرم است که سرشار از مواد مغذی مثل نیتروژن، فسفر و پتاسیم است. این مواد، کود طبیعی عالی برای خاک هستند.

علاوه بر این، حفر تونل‌های زیاد توسط کرم‌ها باعث زهکشی بهتر خاک و رسیدن هوا به ریشه گیاهان می‌شود. می‌توان گفت کرم خاکی مانند یک کشاورز زبردست، دائماً در حال شخم زدن، هوادهی و تقویت خاک مزرعه (باغچه) است. بدون حضور آن‌ها، خاک به تدریچ فقیر و سفت می‌شود.

پرسش‌های رایج و اشتباهات معمول

پاورقی

¹دستگاه گوارش کامل (Complete Digestive Tract): یک مجرای گوارشی لوله‌ای شکل که دو دهانه مجزا دارد: یکی برای ورود غذا (دهان) و دیگری برای خروج مواد زائد (مخرج).

²کرم کیسه‌ای (Sac-like Worm): جانورانی مانند هیدر که دستگاه گوارش آن‌ها فقط یک حفره با یک دهانه است.

³کرم خاکی (Earthworm): نام علمی رایج Lumbricus terrestris. بی‌مهره‌ای از شاخه کرم‌های حلقوی (Annelida).

⁴مَرِی (Pharynx): در کرم خاکی، بخش ابتدایی و عضلانی دستگاه گوارش که عمل مکش غذا را انجام می‌دهد.

⁵آنزیم‌های گوارشی (Digestive Enzymes): مولکول‌های پروتئینی که سرعت تجزیه مواد غذایی پیچیده را افزایش می‌دهند.

⁶Casting: به مواد دفعی کرم خاکی گفته می‌شود که ساختار دان‌ه‌ای داشته و خاک را غنی می‌کند.

⁷کرم کدو (Tapeworm): کرم انگلی پهن با دستگاه گوارش بسیار ساده‌شده که در روده مهره‌داران زندگی می‌کند.

⁸کرم آسکاریس (Ascaris): یک کرم لوله‌ای انگلی گرد که در روده انسان زندگی می‌کند.