کرم نواری (کدو): انگل مسافری روده
کرم کدو کیست و چگونه به نظر میرسد؟
کرم کدو شبیه یک نوار بلند و سفیدرنگ است که از قطعات کوچکی به نام «بند»6 تشکیل شده. این کرمها سر بسیار کوچکی دارند که به کمک قلاب یا مکنده به دیوارهٔ روده میچسبند. طول آنها میتواند از چند سانتیمتر تا چند متر برسد! آنها دهان و دستگاه گوارش جداگانهای ندارند. مواد مغذی را مستقیماً از طریق پوست خود از غذای هضمشده در رودهٔ میزبان جذب میکنند.
چرخهٔ زندگی یک کرم نواری
چرخهٔ زندگی این انگل شبیه یک داستان پلیسی است که دو یا سه میزبان دارد. برای درک بهتر، مراحل آن را در جدول زیر ببینید:
| مرحله | شرح | میزبان |
|---|---|---|
| 1. تخم | بندهای پر از تخم کرم بالغ، از طریق مدفوع انسان یا حیوان آلوده به محیط (علفزار، آب) دفع میشوند. | خارج از بدن |
| 2. لارو7 | گاو (میزان واسط8) با خوردن علف یا آب آلوده، تخمها را میبلعد. تخم در بدن گاو تبدیل به لارو میشود که به عضلات (گوشت) میرود و کیست9 ایجاد میکند. | گاو |
| 3. کرم بالغ | انسان (میزبان نهایی10) با خوردن گوشت گاو نیمپز یا خام آلوده، لارو را وارد بدن خود میکند. لارو در رودهٔ انسان رشد کرده و به کرم بالغ تبدیل میشود. | انسان |
| 4. تکرار چرخه | کرم بالغ در رودهٔ انسان شروع به تولید بندهای جدید پر از تخم میکند و چرخه دوباره تکرار میشود. | انسان به محیط |
علائم بیماری و راههای تشخیص
بسیاری از افراد ممکن است سالها کرم نواری داشته باشند و هیچ علامت واضحی حس نکنند. اما برخی از نشانههای احتمالی عبارتند از: درد شکم، کاهش وزن بدون دلیل، حالت تهوع، ضعف و خستگی، مشاهدهٔ بندهای سفید و متحرک کرم در مدفوع یا لباس زیر. پزشک با آزمایش مدفوع میتواند تخم یا بندهای کرم را تشخیص دهد. گاهی نیاز به آزمایش خون نیز هست.
از بازار گوشت تا سفره: چگونه از خود محافظت کنیم؟
این بخش مستقیماً به زندگی روزمرهٔ ما مربوط میشود. بیایید نقش یک کارآگاه بهداشت را بازی کنیم و راههای ورود انگل را مسدود کنیم:
1. پختن کامل گوشت: مهمترین راه پیشگیری است. حرارت بالا لاروهای داخل گوشت را از بین میبرد. همیشه گوشت گاو و خوک را تا زمانی بپزید که رنگ قسمت داخلی آن دیگر صورتی نباشد. استفاده از دماسنج گوشت میتواند کمککننده باشد. دمای مرکز قطعه گوشت باید به حداقل ۷۱°C برسد.
2. بهداشت در آشپزخانه: بعد از دستزدن به گوشت خام، حتماً دستها، تختهبرش و چاقو را با آب گرم و صابون بشویید. از قرار دادن سبزیجات خام کنار گوشت خام خودداری کنید.
3. شستشوی میوه و سبزیجات: اگر در منطقهای زندگی میکنید که از کود طبیعی حیوانی برای کشاورزی استفاده میشود، شستشوی کامل میوه و سبزیجات با آب تماج بسیار مهم است.
4. آب آشامیدنی سالم: در سفر یا مناطق روستایی، از نوشیدن آب چشمهها یا چاههای غیرمطمئن خودداری کنید.
پرسشهای مهم و باورهای نادرست
پاسخ: بله، اما این مربوط به نوع خاصی از کرم کدو است (کرم نواری خوک11). اگر انسان به طور تصادفی تخم این کرم را بخورد (مثلاً از طریق آب یا غذای آلوده به مدفوع انسان بیمار)، لارو میتواند به مغز، عضلات یا چشم مهاجرت کند و بیماری بسیار خطرناکتری به نام «سیستی سرکوزیس»12 ایجاد نماید. این حالت با خوردن گوشت آلوده ایجاد نمیشود.
پاسخ: خیر، این یک باور رایج اما همیشه درست نیست. بسیاری از افراد عفونت بدون علامت دارند. کاهش وزن زمانی رخ میدهد که کرم بسیار بلند شده و مقدار قابل توجهی از مواد غذایی دریافتی شخص را مصرف کند. بیشتر اوقات علائم خفیف یا غیراختصاصی مانند دلدرد هستند.
پاسخ: کرم نواری به خودی خود از بین نمیرود و نیاز به درمان دارویی دارد. خوشبختانه داروهای ضدکرم13 بسیار مؤثری وجود دارند که معمولاً با یک یا دو دوز، کرم را فلج یا از بین برده و از بدن دفع میکنند. تشخیص و درمان باید تحت نظر پزشک انجام شود.
پاورقی
1 کدو (Tapeworm) - معادل فارسی رایج برای کرمهای نواری.
2 کرم پهن (Flatworm) - دستهای از کرمها که بدن پهنی دارند.
3 انگل (Parasite) - موجودی که در یا روی بدن موجود دیگری زندگی کرده و از آن تغذیه میکند.
4 کزازیازیس (Taeniasis) - بیماری ناشی از حضور کرم نواری بالغ در روده.
5 عفونت (Infection) - ورود و رشد یک عامل بیماریزا مانند انگل در بدن.
6 بند (Proglottid) - قطعات زنجیروار بدن کرم نواری که هر یک دستگاه تولیدمثل جداگانه دارد.
7 لارو (Larva) - مرحلهٔ نابالغ و کیستی شکل کرم.
8 میزبان واسط (Intermediate Host) - میزبانی که انگل در آن مرحلهٔ نابالغ خود را میگذراند.
9 کیست (Cyst) - یک کیسهٔ محافظ که دور لارو را فراگرفته است.
10 میزبان نهایی (Definitive Host) - میزبانی که انگل در آن به بلوغ و تولیدمثل میرسد.
11 کرم نواری خوک (Taenia solium).
12 سیستی سرکوزیس (Cysticercosis) - بیماری ناشی از وجود لارو کیستی کرم نواری خوک در بافتهای بدن.
13 داروهای ضدکرم (Anthelmintic Drugs).
