گیاهان تکلپه: بخش مهمی از دنیای گلها
تکلپهها را از کجا بشناسیم؟
همه گیاهان گلدار (نهاندانگان) به دو گروه اصلی تقسیم میشوند: تکلپه و دولپه. آنچه در نگاه اول این دو را از هم جدا میکند، تعداد لپه یا برگهای جنینی داخل دانه است. اگر یک دانه لوبیا را از وسط نصف کنید، دو قطعه گوشتی میبینید که همان دو لپه هستند. اما اگر دانه ذرت را با دقت بررسی کنید، متوجه میشوید که تنها یک لپه دارد. این مهمترین و اساسیترین تفاوت است که نام این گروهها را نیز مشخص کرده است.
اما برای شناسایی بدون نیاز به شکستن دانه، باید به سراغ سایر ویژگیهای ظاهری برویم. پنج ویژگی کلیدی وجود دارد که با کمک آنها میتوانید بسیاری از گیاهان تکلپه اطرافتان را تشخیص دهید:
| ویژگی | شرح | مثال ملموس |
|---|---|---|
| ریشه | ریشه اصلی رشد چندانی ندارد و به جای آن، دستهای از ریشههای نازک و همقطر از پایین ساقه خارج میشوند. به این سیستم، ریشه افشان میگویند. | ریشههای گیاه چمن یا گندم در خاک |
| برگ | برگها اغلب کشیده و نواری شکل هستند. مهمتر از همه، رگبرگها موازی یکدیگرند و شبکه تشکیل نمیدهند. | برگ ذرت، علف، یا برگهای پیاز و سیر |
| ساقه | دستههای آوندی (مسیرهای انتقال آب و غذا) در برش ساقه، پراکنده و بدون نظم حلقوی هستند. این گیاهان رشد قطری قابل توجهی مثل درختان ندارند. | ساقه ذرت یا گندم (اکثراً علفی هستند) |
| گل | تعداد اجزای گل (گلبرگ، کاسبرگ، پرچم) معمولاً 3 یا مضربی از 3 (مثلاً 6 یا 9) است. | گل لاله (6 گلبرگ) یا گلهای خانواده زنبق |
| جوانهزنی | هنگام جوانهزنی بذر، تنها یک برگ اولیه از خاک خارج میشود. | جوانه ذرت در مقایسه با جوانه لوبیا که دو برگ اولیه دارد |
تکلپهها در زندگی روزمره ما
شاید جالب باشد که بدانید از لحظه بیدار شدن تا وقت خواب، به شکلی با گیاهان تکلپه در ارتباط هستیم. اهمیت آنها را میتوان در چند دسته کلی و ملموس مشاهده کرد:
غذای اصلی: مهمترین خانواده در میان تکلپهها از نظر اقتصادی، خانواده گندمیان3 یا غلات است. گندم (برای نان)، برنج، ذرت، جو و نیشکر (برای تولید شکر) همگی تکلپه هستند. یعنی بخش عمدهای از کالری و انرژی مورد نیاز بدن ما مستقیماً از این گیاهان تأمین میشود.
سبزیجات و میوهها: بسیاری از سبزیجاتی که استفاده میکنیم نیز تکلپهاند. پیاز و سیر که بخشی از برگهای تغییریافته آنها را میخوریم، نمونههای آشنا هستند. موز و خرما نیز میوه گیاهان تکلپه محسوب میشوند.
گلهای زیبا و فضای سبز: دنیای گلهای زینتی نیز پر از تکلپههای زیباست. لاله، نرگس، زنبق، ارکیده و سوسن از محبوبترین گلهایی هستند که باغها و گلدانهای ما را زینت میدهند. همچنین، چمنی که در پارکها و زمینهای ورزشی میبینیم، بزرگترین عضو خانواده غلات است و نقش حیاتی در جلوگیری از فرسایش خاک و تولید اکسیژن دارد.
پرسشهای رایج درباره گیاهان تکلپه
- غلات: گندم، برنج، ذرت، جو، نیشکر.
- سبزیجات: پیاز، سیر، مارچوبه.
- گلها: لاله، نرگس، زنبق، سوسن، ارکیده.
- میوه و درخت: موز، خرما، نارگیل، بامبو.
پاورقی
1. تکلپه (Monocotyledon): به گیاهانی گفته میشود که در جنین بذر خود تنها یک لپه یا برگ جنینی دارند. به طور مخفف Monocot نیز نامیده میشوند.
2. نهاندانگان (Angiosperms): گروه بزرگی از گیاهان دانهدار که تولید گل میکنند و دانههای آنها درون میوه محافظت میشود.
3. گندمیان (Poaceae یا Gramineae): خانوادهای بزرگ از گیاهان تکلپه که شامل تمام غلات واقعی مانند گندم، برنج، ذرت و همچنین چمنها میشود.
4. بازدانگان (Gymnosperms): گروهی از گیاهان دانهدار که دانههای آنها بر روی پولکهای مخروط قرار دارد و پوشیده (میوه) نیست. مانند کاج و سرو.
