نهاندانگان: گیاهانی که دانه آن‌ها درون میوه تشکیل می‌شود.

نهاندانگان: شاهدان سرسبز پیرامون ما

نهاندانه چیست؟ شناسنامه یک گروه موفق

در دنیای گیاهان، یک تقسیم‌بندی بزرگ بر اساس نحوهٔ تشکیل و محافظت از دانه وجود دارد. از یک طرف بازدانگان² مانند کاج و سرو قرار دارند که دانه‌هایشان بر روی پولک‌های مخروط (Cone) به صورت «باز» و بدون پوشش قرار می‌گیرد. از طرف دیگر، نهاندانگان قرار دارند که دانه‌هایشان درون یک تخمدان³ محافظت‌شده و بعد از لقاح، این تخمدان به یک میوه تبدیل می‌شود. همین خانهٔ امن (میوه) است که کلید موفقیت شگفت‌انگیز آن‌ها شده است.

گل: کارخانه تولیدمثل نهاندانگان

گل، اندام پیچیده و زیبای تولیدمثل در نهاندانگان است. اگر به یک گل کامل مانند گل لاله یا گلابی نگاه کنید، قسمت‌های اصلی زیر را می‌بینید:

کاسبرگ‌ها⁴: معمولاً سبز و محافظ جوانه گل هستند.
گلبرگ‌ها⁵: رنگین و معطر، برای جذب حشرات و پرندگان.
پرچم‌ها⁶: اندام نر گل که دانه‌های گرده را تولید می‌کنند. هر پرچم از میله و بساک تشکیل شده است.
مادگی⁷: اندان ماده گل که در پایهٔ آن تخمدان قرار دارد. داخل تخمدان، تخمک‌ها (که بعداً به دانه تبدیل می‌شوند) قرار گرفته‌اند.

طبقه‌بندی نهاندانگان: از تکلپه‌ای‌ها تا دولپه‌ای‌ها

گیاهشناسان، نهاندانگان را بر اساس یک ویژگی ساده ولی مهم در جوانهٔ دانه (لپه¹⁰) به دو گروه بزرگ تقسیم می‌کنند. این لپه در واقع اولین برگ‌های ذخیره‌کنندهٔ غذا برای گیاهچه است.

میوه: یک نوآوری شگفت‌انگیز در طبیعت

میوه فقط یک خوراکی خوشمزه نیست! میوه در واقع تخمدان رشد‌یافته و تغییرشکل‌یافتهٔ گل است که وظیفهٔ محافظت از دانه‌های درون خود و کمک به پراکنش آن‌ها را بر عهده دارد. بسته به نوع گیاه، میوه‌ها شکل‌ها، رنگ‌ها و استراتژی‌های پراکنش متفاوتی دارند. به مثال‌های اطرافتان فکر کنید:

میوهٔ گوشتی مانند سیب و هلو: حیواناتی مثل پرندگان یا انسان‌ها آن را می‌خورند. دانه‌ها از طریق دستگاه گوارش عبور کرده و دور از گیاه مادر، همراه با یک بستر غنی (!) رها می‌شوند.
میوهٔ خشک مانند لوبیا و نخود: این میوه‌ها (غلاف) پس از خشک شدن ترک می‌خورند و دانه‌ها را به اطراف پرتاب می‌کنند.
میوه‌های بالدار مانند افرا: بالِ آن‌ها باعث می‌شود دانه با باد به مسافت دورتری برود.

نهاندانگان در زندگی روزمره ما

نگاه دقیق‌تری به اتاق یا یخچال خانه بیندازید. تقریباً همهٔ غذای اصلی ما از نهاندانگان است: نان از گندم (تکلپه‌ای)، برنج (تکلپه‌ای)، میوه و سبزیجات مختلف (اکثراً دولپه‌ای)، روغن آفتابگردان و زیتون. لباس پنبه‌ای شما از الیاف پنبه (یک گیاه دولپه‌ای) به دست آمده است. چوب میز و درختان خیابان (مانند چنار و نارون) نیز نهاندانه هستند. حتی اکسیژنی که تنفس می‌کنیم، سهم بزرگی از این گیاهان دارد. آن‌ها پایه و اساس بیشتر زنجیره‌های غذایی در طبیعت هستند.

پرسش‌های متداول و اشتباهات رایج

پاورقی و واژه‌نامه

¹نهاندانگان (Angiosperms): بزرگ‌ترین گروه گیاهان گلدار که دانه درون تخمدان محصور است.
²بازدانگان (Gymnosperms): گروهی از گیاهان که دانه‌هایشان بر روی پولک‌های مخروط و بدون پوشش میوه قرار دارد.
³تخمدان (Ovary): بخش پایینی مادگی گل که حاوی تخمک‌ها است و پس از لقاح به میوه تبدیل می‌شود.
⁴کاسبرگ (Sepal): قسمت‌های سبز و محافظ در پایهٔ گل.
⁵گلبرگ (Petal): قسمت‌های رنگین گل که اغلب برای جذب گرده‌افشان‌ها هستند.
⁶پرچم (Stamen): اندام نر گل که از میله و بساک تشکیل شده و دانه‌ی گرده تولید می‌کند.
⁷مادگی (Pistil): اندام ماده گل که شامل کلاله، خامه و تخمدان است.
⁸گرده‌افشانی (Pollination): انتقال دانه‌های گرده از بساک به کلالهٔ مادگی.
⁹لقاح (Fertilization): ادغام سلول نر (در گرده) با سلول تخم درون تخمک که منجر به تشکیل جنین می‌شود.
¹⁰لپه (Cotyledon): اولین برگ یا برگ‌های ذخیره‌کنندهٔ غذا در درون دانه.
¹¹تکلپه‌ای‌ها (Monocotyledons/Monocots): نهاندانگانی که دانهٔ آن‌ها فقط یک لپه دارد.
¹²دولپه‌ای‌ها (Dicotyledons/Dicots): نهاندانگانی که دانهٔ آن‌ها دو لپه دارد.