آوند: لوله‌های باریک برای جابه‌جایی مواد در گیاه

آوند¹: بزرگراه‌های حیاتی گیاهان

آوندها: جاده‌های دوطرفه‌ی گیاهی

همه‌ی موجودات زنده برای زنده ماندن نیاز به جابه‌جایی مواد دارند. در گیاهان، این کار توسط بافت‌های ویژهای به نام بافت آوندی انجام می‌شود. اگر گیاه را یک شهر در حال رشد تصور کنید، آوندها همان بزرگراه‌ها و خیابان‌های اصلی هستند که ترافیک مواد مختلف را در ابعاد میکروسکوپی مدیریت می‌کنند. این سیستم از دو نوع لوله‌ی تخصص‌یافته تشکیل شده است: بافت چوب و بافت آبکش.

تفاوت چوب و آبکش در چیست؟

برای درک بهتر، این دو بافت را با یک مثال از زندگی روزمره مقایسه می‌کنیم. فرض کنید یک کارخانه‌ی قند (برگ گیاه) در شهر وجود دارد. کارخانه مواد اولیه (آب و مواد معدنی) را از خارج شهر (خاک) دریافت می‌کند و پس از تولید قند (غذا) باید آن را بین مردم (سلول‌های گیاه) پخش کند. چوب مانند لوله‌های آب شهری است که مواد خام را از ایستگاه پمپاژ (ریشه) به کارخانه می‌رساند. آبکش هم مثل کامیون‌های حمل محصول است که قند تولیدشده را از کارخانه به فروشگاه‌ها و خانه‌ها (ریشه، میوه، جوانه) توزیع می‌کند.

فرمول‌های ساده در پشت پرده‌ی آوندها

برخی از فرآیندهای مهم مرتبط با آوندها را می‌توان با روابط ساده بیان کرد. به عنوان مثال، فرآیند غذاسازی گیاه که محصول نهایی آن از طریق آبکش جابه‌جا می‌شود:

حرکت آب در چوب نیز به نیروی تعرق و پیوستگی مولکول‌های آب وابسته است. می‌توانید با یک آزمایش ساده این نیرو را ببینید: اگر نوک یک دستمال کاغذی را در یک لیوان آب و سر دیگر آن را در لیوان خالی کنارش قرار دهید، بعد از مدتی آب از دستمال از لیوان پر به لیوان خالی منتقل می‌شود. این همان اصل نیروی مویینگی است که در حرکت آب در آوندهای بسیار باریک چوب نیز نقش دارد.

آوندها در زندگی روزمره ما

آوندها تنها موضوعی در کتاب علوم نیستند، بلکه در اطراف ما مشهود هستند. وقتی پوست یک شاخه‌ی جوان را به دقت جدا می‌کنید، یک لایه‌ی سبز و سپس یک لایه‌ی مرطوب و لغزنده می‌بینید. آن لایه‌ی لغزنده محل قرارگیری آبکش است. به همین دلیل است که اگر حلقه‌ای دور ساقه یک درخت را بکنیم (حلقه‌برداری)، چون مسیر آبکش قطع می‌شود، مواد غذایی به ریشه نمی‌رسد و درخت بعد از مدتی از بین می‌رود.

یا وقتی در فصل بهار از درخت افرا شیره می‌گیرند، در واقع بافت آبکش را می‌شکافند. شیره‌ی شیرین خارج شده، همان مواد غذایی در حال انتقال است. حتی چوبی که برای ساختن میز و صندلی استفاده می‌کنیم، در واقع دیواره‌های سخت شده‌ی سلول‌های مرده‌ی آوند چوبی درختان است که سال‌ها قبل آب را جابه‌جا می‌کردند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

¹آوند (Vascular tissue): بافت ویژه‌ای در گیاهان که مسئول انتقال مواد است.
²چوب (Xylem): بافت آوندی که مسئول انتقال آب و املاح از ریشه به بالا است.
³آبکش (Phloem): بافت آوندی که مسئول انتقال مواد غذایی (مانند قندها) از برگ به سایر قسمت‌های گیاه است.
⁴تعرق (Transpiration): فرآیند تبخیر آب از سطح برگ‌ها که باعث ایجاد نیروی مکش برای صعود آب در آوندهای چوب می‌شود.
⁵فتوسنتز (Photosynthesis): فرآیند ساخت مواد غذایی (گلوکز) توسط گیاهان سبز با استفاده از نور خورشید، آب و دی‌اکسید کربن.