قارچ پریاختهای: دنیای شگفتانگیز قارچهای چندسلولی
قارچ پریاختهای چیست؟ از هیف تا میسلیوم
قارچهای پریاختهای، مانند کپکها و قارچهای چتری، از واحدهای سازندهی رشتهمانندی به نام هیف[2] تشکیل شدهاند. این هیفها در کنار هم، شبکهای درهمتنیده و گسترده به نام میسلیوم[3] میسازند که در واقع بدن اصلی قارچ است. این شبکه معمولاً در داخل خاک یا داخل مادهای که قارچ از آن تغذیه میکند (مثل تنهی درخت یا نان) پنهان است. بخشی که ما به عنوان «قارچ» میبینیم، در واقع اندام تولیدمثلی آن است که برای پراکندن هاگ[4] به سطح میآید.
یک مثال جالب برای درک وسعت میسلیوم، قارچی عظیم در جنگلهای اورگن آمریکا است. دانشمندان تخمین زدهاند شبکه میسلیومی این قارچ میتواند تا 220 هکتار زمین را بپوشاند و آن را به یکی از بزرگترین موجودات زنده کره زمین تبدیل کند!
انواع قارچهای پریاختهای و شیوه زندگی آنها
قارچهای پریاختهای را میتوان بر اساس شکل ظاهری و نوع رابطهای که با محیط اطراف برقرار میکنند، به چند گروه اصلی تقسیم کرد:
| نوع قارچ | مثالهای آشنا | نحوه تغذیه و زندگی |
|---|---|---|
| کپکها | کپک نان، کپک میوه | گندروی (ساپروفیت)[6]: روی مواد مرده گیاهی و جانوری مانند غذاهای فاسد شده یا برگهای ریخته شده رشد میکنند و آنها را تجزیه میکنند. |
| قارچهای چتری | قارچ خوراکی دکمهای، قارچهای سمی جنگلی | بسیاری گندروی هستند و بقایای گیاهی در خاک را تجزیه میکنند. برخی نیز به صورت همزیست[7] با ریشه درختان زندگی میکنند و به جذب آب و مواد معدنی کمک میکنند. |
| قارچهای بیماریزا | قارچ عامل کچلی، زنگ گندم | انگل[8]: روی موجودات زنده دیگر (گیاه، حیوان یا انسان) زندگی میکنند و از آنها تغذیه میکنند و باعث بیماری میشوند. |
همانطور که در جدول میبینید، اکثر قارچهای پریاختهای گندروی (ساپروفیت) هستند. این گروه، پاکبانان طبیعت محسوب میشوند. آنها با تجزیه بقایای مرده، مواد مغذی را به خاک برمیگردانند و چرخه مواد را در طبیعت تکمیل میکنند. بدون این قارچها، جهان زیر انبوهی از برگها، تنه درختان و لاشه جانوران مدفون میشد!
کاربردهای قارچهای پریاختهای در زندگی روزمره
شاید تعجب کنید که این موجودات، فراتر از نقش طبیعی خود، چه خدمات ارزشمندی به انسان ارائه میدهند.
در صنایع غذایی: بسیاری از قارچهای چتری مانند قارچ دکمهای یا صدفی، به عنوان غذا پرورش داده میشوند و منبع خوبی از پروتئین و مواد معدنی هستند. همچنین، فرآیند تخمیر در تولید برخی مواد مانند پنیرهای خاص یا نوشیدنیهای الکلی با کمک قارچها انجام میشود.
در پزشکی و داروسازی: یکی از مهمترین اکتشافات پزشکی، داروی پنیسیلین بود که از یک کپک به نام پنیسیلیوم استخراج شد. این آنتیبیوتیک جان میلیونها نفر را نجات داده است. امروزه نیز از ترکیبات برخی قارچها در تولید داروهای ضدسرطان یا تقویتکننده سیستم ایمنی استفاده میشود.
در کشاورزی: برخی قارچها به صورت همزیست با ریشه گیاهان زراعی زندگی میکنند و به جذب بهتر آب و مواد غذایی توسط گیاه کمک میکنند. این رابطه مفید، نیاز به کودهای شیمیایی را کاهش میدهد.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
خیر. تشخیص قارچ سمی از خوراکی کار بسیار دشواری است و تنها متخصصان میتوانند این کار را انجام دهند. بسیاری از قارچهای سمی، ظاهری بسیار شبیه به قارچهای خوراکی دارند. قاعده طلایی این است: هیچگاه قارچهای وحشی ناشناس را نخورید.
خیر. قارچها در فرمانروی جداگانهای به نام «قارچها» طبقهبندی میشوند. برخلاف گیاهان که توانایی فتوسنتز و تولید غذای خود را دارند، قارچها باید مواد آلی را از محیط اطراف جذب کنند. دیواره سلولی آنها نیز از کیتین ساخته شده، نه از سلولز که ماده اصلی دیواره گیاهان است.
توصیه نمیشود. شبکه میسلیومی قارچ میتواند به عمق ماده غذایی نفوذ کند، حتی اگر قسمتهای انتهایی آن (هاگها) فقط روی سطح دیده شوند. همچنین، برخی کپکها سمومی تولید میکنند که در کل ماده غذایی پخش میشود. بیخطرترین روش دور انداختن کل ماده غذایی است.
پاورقی
[1] قارچ پریاختهای (Multicellular Fungus): قارچهایی که از بیش از یک سلول تشکیل شدهاند و ساختارهای پیچیدهای مانند هیف و میسلیوم را میسازند.
[2] هیف (Hypha): واحد رشتهای و لولهای شکل که سلولهای قارچ را تشکیل میدهد.
[3] میسلیوم (Mycelium): شبکه درهمتنیدهای از هیفها که بدن رویشی (غیرتولیدمثلی) قارچ را تشکیل میدهد.
[4] هاگ (Spore): سلول تکیاختهای میکروسکوپی که برای تولیدمثل و پراکندگی قارچ استفاده میشود.
[5] کیتین (Chitin): یک پلیساکارید محکم که دیواره سلولی قارچها و اسکلت خارجی بندپایان را میسازد.
[6] ساپروفیت (Saprophyte) یا گندروی: موجوداتی که از تجزیه مواد آلی مرده تغذیه میکنند.
[7] همزیست (Symbiont): موجودی که در رابطهای نزدیک و معمولاً سودمند با گونه دیگری زندگی میکند.
[8] انگل (Parasite): موجودی که از موجود زنده دیگری (میزبان) تغذیه میکند و به آن آسیب میرساند.
