رده یا کلاس: جایگاه دقیق جانوران و گیاهان در درخت زندگی
رده چیست و در کجای نردبان طبقهبندی قرار دارد؟
برای درک بهتر، تصور کنید میخواهید کتابهای یک کتابخانهٔ بسیار بزرگ را مرتب کنید. ابتدا آنها را به بخشهای اصلی مثل «علوم»، «ادبیات» و «تاریخ» تقسیم میکنید. سپس در بخش «علوم»، قفسههای کوچکتری برای «زیستشناسی»، «شیمی» و «فیزیک» ایجاد میکنید. در زیستشناسی هم کتابها را بر اساس موضوع: «جانوران»، «گیاهان» و «ریزجانداران» میچینید.
دانشمندان هم برای منظم کردن میلیونها گونه5 از موجودات زنده، از یک سیستم طبقهبندی مشابه استفاده میکنند. این سیستم مثل یک نردبان هفتپلهای است که از بزرگ به کوچک مرتب شده است:
| ردیف | سطح طبقهبندی (از بزرگ به کوچک) | مثال برای انسان | توضیح مختصر |
|---|---|---|---|
| 1 | فرمانرو6 | جانوران | بزرگترین گروه (مثلاً جدا کردن گیاهان از جانوران) |
| 2 | شاخه2 | طنابداران | گروهبندی بر اساس طرح کلی بدن (وجود ستون فقرات یا نبود آن) |
| 3 | رده1 | پستانداران | گروهی کوچکتر از شاخه و بزرگتر از راسته. تمرکز بر ویژگیهای مهمی مثل روش تغذیه نوزادان |
| 4 | راسته7 | نخستیسانان | گروهبندی دقیقتر بر اساس شباهتهای ریزتر (مثلاً انسان و میمون) |
همانطور که در جدول میبینید، رده پلهٔ سوم از بالا و دقیقاً زیر شاخه قرار دارد. پس از رده، راسته، خانواده، سرده8 و در نهایت کوچکترین واحد، یعنی گونه میآیند.
مثالهای ملموس از ردههای مختلف در اطراف ما
بیایید با چند مثال آشنا، مفهوم رده را بهتر درک کنیم. فرض کنید در شاخهٔ طنابداران (که شامل همهٔ مهرهداران است) قرار داریم. این شاخه به چند ردهٔ مهم تقسیم میشود:
| نام رده | ویژگیهای کلیدی | نمونههای آشنا |
|---|---|---|
| پستانداران9 | بدن پوشیده از مو، تغذیه نوزاد با شیر، خونگرم | انسان، سگ، گربه، گاو، دلفین |
| پرندگان10 | بدن پوشیده از پر، داشتن منقار، تخمگذاری | گنجشک، کبوتر، عقاب، مرغ و خروس |
| خزندگان11 | پوست پوشیده از پولک یا صفحه، تخمگذاری روی خشکی | مار، مارمولک، لاکپشت، تمساح |
| ماهیان استخوانی12 | بدن پوشیده از پولک، زندگی در آب، آبشش برای تنفس | قزلآلا، کپور، ماهی قرمز |
حتی در دنیای حشرات هم طبقهبندی وجود دارد. همهٔ حشرات در شاخهٔ بندپایان قرار میگیرند. یکی از ردههای مهم این شاخه، حشرات (Insecta) است که شامل پروانه، مورچه، زنبور و سوسک میشود. ردههای دیگر بندپایان شامل عنکبوتیان (مثل عنکبوت و عقرب) و سختپوستان (مثل خرچنگ و میگو) هستند.
ردهبندی چگونه به ما در شناخت جهان کمک میکند؟
طبقهبندی علمی و سطح رده فقط یک کار تئوری در کتابها نیست. این سیستم کاربردهای عملی زیادی در زندگی ما دارد:
مثال ۱: در باغ وحش و موزهها: وقتی به باغ وحش میروید، حیوانات معمولاً بر اساس رده و راستهشان در بخشهای مختلف قرار گرفتهاند. همهٔ پستانداران بزرگ مثل شیر و فیل در یک منطقه هستند و خزندگان مثل مارها و تمساح در منطقهای دیگر. این کار به نگهدارندگان کمک میکند شرایط محیطی مناسب (مثل دما و رطوبت) را برای هر گروه فراهم کنند.
مثال ۲: در کشاورزی و باغبانی: یک کشاورز باید بداند که آفتی که به مزرعه حمله کرده، از ردهٔ حشرات است یا از ردهٔ عنکبوتیان؟ چون روش مبارزه با این دو گروه کاملاً متفاوت است. یا یک باغبان میداند گیاهان گلدار (ردهٔ دولپهایها13) با گیاهان علفی (ردهٔ تکلپهایها14) نیازهای غذایی متفاوتی دارند.
مثال ۳: درک بهتر روابط زیستی: وقتی میدانیم نهنگ، دلفین و خفاش همگی در ردهٔ پستانداران هستند (و نه ماهی یا پرنده)، درک بهتری از رفتار آنها پیدا میکنیم. مثلاً میفهمیم که چرا دلفین، بر خلاف ماهی، بچهزاست و نوزاد خود را با شیر تغذیه میکند.
پرسشهای مهم و اشتباهات رایج درباره رده
پاورقی
1 رده (Class): سطحی در طبقهبندی جانداران که زیر شاخه و بالای راسته قرار میگیرد. معادل انگلیسی: Class.
2 شاخه (Phylum): سطحی در طبقهبندی که زیر فرمانرو و بالای رده قرار دارد. معادل انگلیسی: Phylum.
3 طبقهبندی (Taxonomy): علم دستهبندی و نامگذاری موجودات زنده.
4 تنوع زیستی (Biodiversity): گوناگونی و تعداد گونههای جانداران در یک منطقه یا در کل زمین.
5 گونه (Species): پایهترین و کوچکترین واحد در طبقهبندی. به گروهی از جانداران گفته میشود که میتوانند با هم جفتگیری کنند و فرزند بارور به دنیا بیاورند.
6 فرمانرو (Kingdom): بالاترین سطح در طبقهبندی جانداران (مانند جانوران، گیاهان، قارچها).
7 راسته (Order): سطحی در طبقهبندی که زیر رده و بالای خانواده قرار دارد.
8 سرده (Genus): سطحی در طبقهبندی که زیر خانواده و بالای گونه قرار دارد.
9 پستانداران (Mammals): ردهای از جانوران که بدن مودار دارند و نوزادان خود را با شیر مادر تغذیه میکنند.
10 پرندگان (Birds): ردهای از جانوران که بدن آنها پوشیده از پر است و برای پرواز سازگاری یافتهاند.
11 خزندگان (Reptiles): ردهای از جانوران خونسرد که پوست آنها پولکدار است و معمولاً روی خشکی تخمگذاری میکنند.
12 ماهیان استخوانی (Osteichthyes): ردهای بزرگ از ماهیها که اسکلت استخوانی دارند.
13 دولپهایها (Dicotyledons): ردهای بزرگ از گیاهان گلدار که دانه آنها دو لپه دارد.
14 تکلپهایها (Monocotyledons): ردهای از گیاهان گلدار که دانه آنها فقط یک لپه دارد.
