تابآوری اقتصادی: توانایی مقاومت در برابر شوکها
تابآوری چیست و چرا به آن نیاز داریم؟
تصور کنید دو درخت در یک باغ هستند. یک درخت بلند و باریک با ریشههای کمعمق و دیگری درخت کوتاهتری با ریشههای گسترده و محکم. وقتی طوفان شدیدی میوزد، درخت اول به راحتی شکسته یا از ریشه کنده میشود، اما درخت دوم خم میشود، با باد همراهی میکند و بعد از طوفان دوباره راست میایستد. تابآوری اقتصادی دقیقاً مثل مقاومت آن درخت دوم است.
در دنیای اقتصاد، «طوفان» میتواند هر نوع شوک ناگهانی باشد: سیل یا زلزله، یک بیماری همهگیر مثل کرونا، جنگ در یک منطقه مهم، افزایش ناگهانی قیمت نفت یا حتی ورشکستگی یک شرکت بزرگ. اقتصادهایی که تابآوری بالایی دارند، مانند آن درخت مقاوم، میتوانند این ضربهها را جذب کنند، سازگار شوند و به سرعت به مسیر رشد قبلی خود بازگردند.
ارکان اصلی تابآوری اقتصادی
چند ستون اصلی وجود دارند که اقتصاد را مقاوم میکنند. درک این ارکان مانند یادگیری قواعد یک بازی است که به ما کمک میکند بهتر بازی کنیم.
| ستون مقاومتی | توضیح | مثال ملموس |
|---|---|---|
| تنوع[2] | تکیه نکردن به یک منبع درآمد یا تولید. اگر یک بخش آسیب ببیند، بخشهای دیگر میتوانند جبران کنند. | یک کشاورز که فقط گندم بکارد، اگر آفت بیاید همه چیز را از دست میدهد. اما اگر همزمان باغ میوه و دامداری هم داشته باشد، خطر کمتر است. |
| ذخیره و پسانداز | داشتن منابع مالی یا کالایی برای روزهای سخت. مثل بالش ایمنی برای اقتصاد. | کشورهایی که ذخایر ارزی[3] و ذخایر استراتژیک نفت دارند، میتوانند در بحرانها از آن استفاده کنند. در سطح خانواده، همین پسانداز بانکی است. |
| انعطافپذیری و نوآوری | توانایی تغییر روشها، تولید کالاهای جدید یا یافتن راهحلهای تازه در مواجهه با مشکل. | در دوران کرونا، بسیاری از رستورانها به جای خدمترسانی حضوری، به فروش آنلاین و ارسال غذا روی آوردند. این یک تطبیق و نوآوری برای بقا بود. |
| زیرساختهای قوی | جادههای ایمن، شبکههای ارتباطی پایدار، سیستم بهداشت و درمان کارآمد. اینها شریانهای حیاتی اقتصاد هستند. | پس از زلزله، مناطق دارای جادههای خوب و بیمارستانهای مجهز، خیلی سریعتر امدادرسانی میکنند و بازسازی میشوند. |
تابآوری در عمل: از خانواده تا کل کشور
تابآوری تنها مربوط به دولتها نیست. این مفهوم در سطوح مختلف معنا پیدا میکند:
خانواده: خانوادهای را در نظر بگیرید که فقط پدر شاغل است و در یک کارخانه کار میکند. اگر آن کارخانه تعطیل شود، درآمد خانواده کاملاً قطع میشود. این خانواده تابآوری پایینی دارد. اما خانوادهای دیگر که هم پدر و هم مادر درآمد دارند (تنوع درآمدی) و مقداری پسانداز برای مواقع ضروری کنار گذاشتهاند (ذخیره)، در برابر همان شوک مقاومتر است. حتی ممکن است یکی از آنها مهارتهایی مثل خیاطی یا تعمیرات داشته باشد که در صورت لزوم منبع درآمد جدیدی ایجاد کند (انعطافپذیری).
شهر یا منطقه: شهری که اقتصادش فقط بر پایه یک معدن بزرگ است، اگر معدن به هر دلیلی از رونق بیفتد، کل شهر با بیکاری گسترده و رکود مواجه میشود. اما شهری که ترکیبی از صنعت، گردشگری، کشاورزی و خدمات دارد، میتواند ضربه را بهتر تحمل کند.
کشور: کشوری که صادراتش تنها به یک یا دو کالا (مثلاً نفت و گاز) وابسته است، اگر قیمت جهانی آن کالاها سقوط کند، با کسری بودجه و مشکلات اقتصادی جدی روبرو میشود. در مقابل، کشوری که صادرات متنوعی از محصولات صنعتی، کشاورزی و خدمات دارد، آسیبپذیری کمتری خواهد داشت.
چگونه تابآوری اقتصادی را اندازهگیری و تقویت کنیم؟
برای مدیریت بهتر، باید بتوانیم تابآوری را بسنجیم. برخی شاخصهای مهم عبارتند از:
- نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی[4]: کشوری که بدهی زیادی دارد، منابع کمتری برای مقابله با بحران دارد. $نسبت\ بدهی = \frac{کل\ بدهی\ دولت}{تولید\ ناخالص\ داخلی} \times 100$
- میزان ذخایر ارزی: پول خارجی که یک کشور برای معاملات بینالمللی و روز مبادا ذخیره کرده است.
- شاخص تنوع صادرات: نشان میدهد سبد صادراتی کشور چقدر متنوع است و به چند قلم کالا وابسته است.
- زمان بازگشت به حالت عادی: پس از یک بحران (مثل سیل)، چند ماه یا سال طول میکشد تا سطح تولید و اشتغال به قبل از بحران بازگردد.
راههای تقویت تابآوری برای یک کشور یا جامعه:
- سرمایهگذاری در آموزش و مهارتآموزی: نیروی کار ماهر، راحتتر میتواند شغل عوض کند یا کسبوکار جدید راه بیندازد.
- توسعه زیرساختهای دیجیتال و فیزیکی: اینترنت پرسرعت و قابل اعتماد، امکان کار از راه دور و ادامه فعالیتهای اقتصادی در بحرانها را فراهم میکند.
- حمایت از کسبوکارهای کوچک و متوسط: این کسبوکارها اغلب نوآورتر و انعطافپذیرتر هستند و اشتغال زیادی ایجاد میکنند.
- ایجاد صندوقهای اضطراری ملی و محلی: مانند همان "پسانداز" در سطح کلان.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر. تابآوری به معنای جلوگیری از شوک نیست (چون بسیاری از شوکها مانند بلایای طبیعی یا نوسانات جهانی خارج از کنترل یک کشور است)، بلکه به معنای آمادگی برای مواجهه با آن و کاهش آسیبها و سرعت بخشیدن به بهبودی است. مانند داشتن کپسول آتشنشانی که آتش نمیگیرد، اما اگر آتش سوزی رخ داد، خسارت را به حداقل میرساند.
پاسخ: لزوماً نه. ثروت شرط لازم است اما کافی نیست. یک کشور ثروتمند اما با اقتصاد تکمحصولی (مثلاً فقط نفت) و زیرساختهای فرسوده، ممکن است در برابر شوک قیمت نفت بسیار آسیبپذیر باشد. در مقابل، یک کشور با درآمد متوسط اما با اقتصاد متنوع، نهادهای قوی و نیروی کار آموزشدیده میتواند تابآوری بالاتری داشته باشد.
پاسخ: شهروندان نقش کلیدی دارند: 1) یادگیری مهارتهای چندگانه برای انعطاف در بازار کار. 2) مدیریت مالی شخصی و داشتن پسانداز. 3) حمایت از تولیدات داخلی متنوع که به تنوع اقتصاد ملی کمک میکند. 4) رعایت اصول مصرف بهینه (مثل صرفهجویی در آب و برق) که از هدررفت منابع ملی میکاهد.
پاورقی
[1]تابآوری اقتصادی (Economic Resilience): توانایی یک سیستم اقتصادی برای پیشبینی، تحمل، تطبیق و بازیابی از شوکها و استرسها.
[2]تنوع (Diversification): راهبردی برای گسترش دامنه فعالیتهای اقتصادی به منظور کاهش وابستگی به یک بخش خاص.
[3]ذخایر ارزی (Foreign Exchange Reserves): موجودی ارزهای خارجی (مانند دلار، یورو) که توسط بانک مرکزی یک کشور نگهداری میشود.
[4]تولید ناخالص داخلی (Gross Domestic Product - GDP): ارزش کل کالاها و خدمات نهایی تولیدشده در داخل مرزهای یک کشور در یک دوره زمانی مشخص (معمولاً یک سال).
