گرمشدن زمین: پدیدهای که سیاره ما را گرمتر میکند
گازهای گلخانهای: پتوی نامرئی زمین
جو زمین، لایهای از گازهاست که دور سیاره ما را فراگرفته. برخی از این گازها به طور طبیعی خاصیت گلخانهای دارند، یعنی اجازه میدهند نور خورشید به زمین برسد اما بخشی از گرمای بازتاب شده از سطح زمین را در اتمسفر به دام میاندازند. اگر این گازها نبودند، میانگین دمای زمین به جای حدود 15 درجه سلسیوس، به -18 درجه میرسید و حیات به شکلی که میشناسیم وجود نداشت.
اما فعالیتهای انسانی طی دو قرن گذشته، میزان این گازها را در جو به شدت افزایش داده است. سوختن سوختهای فسیلی (مثل بنزین، گازوییل، زغالسنگ و گاز طبیعی) برای تولید انرژی، رانندگی خودروها و کارخانهها، مهمترین منبع تولید گازهای گلخانهای اضافی است. درختان که با جذب دیاکسیدکربن به پاکسازی هوا کمک میکردند، در مقیاس وسیع قطع شدهاند.
| نام گاز | نماد شیمیایی | منابع اصلی انسانی | وضعیت |
|---|---|---|---|
| دیاکسید کربن | $ CO_2 $ | سوختن سوختهای فسیلی، قطع درختان | بسیار زیاد |
| متان | $ CH_4 $ | دامداری، دفن زباله، نشت گاز طبیعی | زیاد |
| اکسید نیتروژن | $ N_2O $ | استفاده از کودهای شیمیایی در کشاورزی | متوسط |
اثرات گرمشدن زمین: از یخچالهای آبشده تا روزهای داغتر
این پتوی گازیِ ضخیمتر شده، چه پیامدهایی برای ما دارد؟ اثرات آن را میتوان به صورت زنجیرهای در نظر گرفت:
۱. آب شدن یخچالهای طبیعی و افزایش سطح آب دریاها: با گرمتر شدن هوا، یخچالهای قطبی و کوهستانی سریعتر ذوب میشوند. آب حاصل از این ذوب به اقیانوسها میریزد. این اتفاق مانند اضافه کردن آب به یک لیوان است که باعث بالا آمدن سطح آن میشود. شهرها و روستاهای ساحلی در معرض خطر غرق شدن قرار میگیرند. کشورهایی مانند بنگلادش یا جزایر کوچک اقیانوسی با این تهدید جدی روبهرو هستند.
۲. تغییر الگوهای آب و هوایی و وقوع رویدادهای شدید: گرمشدن زمین فقط به معنای گرمتر شدن هوا نیست، بلکه تعادل طبیعی آبوهوا را به هم میریزد. نتیجه آن میتواند خشکسالیهای طولانیمدت در یک منطقه و سیلهای ویرانگر در منطقهای دیگر باشد. مثال ملموس: شاید شما هم احساس کردهاید که تابستانها نسبت به گذشته گرمتر و طولانیتر شده و بارشهای بهاری نامنظمتر شدهاند. یا اخبار طوفانهای شدید و سیل را بیشتر میشنوید.
۳. تهدید تنوع زیستی: بسیاری از گیاهان و جانوران نمیتوانند خود را با سرعت تغییر دما سازگار کنند. برای مثال، خرسهای قطبی که برای شکار به یخهای دریا وابسته هستند، با کاهش مساحت یخها در معرض خطر گرسنگی و انقراض قرار گرفتهاند. از بین رفتن یک گونه، میتواند کل زنجیره غذایی یک منطقه را بر هم بزند.
اگر میزان گازهای گلخانهای در جو را با $ G $ و میانگین دمای زمین را با $ T $ نشان دهیم، رابطه آن به صورت زیر است: $ G \uparrow \Rightarrow T \uparrow $. این علامتها یعنی با افزایش گازهای گلخانهای، دمای زمین نیز افزایش مییابد.
چه میتوانیم بکنیم؟ راهکارهایی در سطح فردی و جهانی
مقابله با گرمشدن زمین نیازمند اقدام در دو سطح است: اقدامات بینالمللی توسط دولتها و صنایع، و اقدامات فردی توسط هر یک از ما.
اقدامات جهانی: کشورهای دنیا در قالب توافقنامههایی مانند پیمان پاریس3 متعهد شدهاند که انتشار گازهای گلخانهای خود را کاهش دهند. سرمایهگذاری روی انرژیهای پاک مانند انرژی خورشیدی و بادی، به جای سوختهای فسیلی، یکی از اصلیترین راههاست. بهبود فناوری خودروها برای مصرف سوخت کمتر یا تولید خودروهای الکتریکی نیز از دیگر اقدامات است.
اقدامات فردی (کارهایی که من و شما میتوانیم انجام دهیم):
- صرفهجویی در انرژی: خاموش کردن لامپها و دستگاههای برقی وقتی از آنها استفاده نمیکنیم، استفاده از لامپهای LED، تنظیم دمای کولر و بخاری در حد متعادل.
- کاهش، استفاده مجدد، بازیافت: کم کردن تولید زباله (مثلاً خرید محصولات با بستهبندی کمتر)، استفاده دوباره از وسایل، و جداسازی زبالههای خشک برای بازیافت.
- حمل و نقل هوشمند: پیادهروی، دوچرخهسواری یا استفاده از وسایل نقلیه عمومی برای مسیرهای کوتاه. اگر با خانواده به سفر میروید، سعی کنید وسیله نقلیه را پر کنید (کارپول4) تا تعداد خودروهای در حال حرکت کمتر شود.
- حمایت از فضای سبز: کاشتن یک گلدان در خانه یا مدرسه و مراقبت از درختان محله.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر. گرمشدن زمین به معنای افزایش میانگین دمای کل کره زمین در طول سالهاست. این پدیده میتواند باعث شود زمستانها در برخی مناطق کوتاهتر یا ملایمتر شوند، اما به طور کامل حذف نمیشوند. حتی گاهی به هم خوردن الگوهای آبوهوایی میتواند باعث سرمای شدید غیرعادی در برخی مناطق شود.
پاسخ: تغییرات آب و هوایی در تاریخ زمین رخ داده است، اما سرعت و میزان گرمایشی که از انقلاب صنعتی5 تاکنون شاهد آن بودهایم، بیسابقه است. دانشمندان با بررسی دادهها و مدلهای کامپیوتری به این نتیجه قطعی رسیدهاند که فعالیتهای انسانی عامل اصلی گرمایش سریع کنونی است. ردپای انسانی در افزایش غلظت گازهایی مانند $ CO_2 $ در جو کاملاً آشکار است.
پاسخ: اثر تلاش یک نفر شاید کوچک به نظر برسد، اما وقتی میلیونها نفر همان کارهای ساده را انجام دهند، تاثیر جمعی آن بسیار بزرگ خواهد بود. علاوه بر این، انتخابهای ما به عنوان مصرفکننده (مثلاً خرید محصولات سازگار با محیط زیست) میتواند تولیدکنندگان و سیاستمداران را به سمت تصمیمگیریهای بهتر سوق دهد. آگاهیبخشی به دوستان و خانواده نیز نوعی اقدام مؤثر است.
پاورقی
1گازهای گلخانهای (Greenhouse Gases - GHGs): گازهایی در جو زمین که با جذب و بازگشت انرژی مادونقرمز، اثر گلخانهای ایجاد میکنند و باعث گرمشدن سطح زمین میشوند.
2دیاکسیدکربن (Carbon Dioxide - CO2): یک گاز گلخانهای اصلی که از سوختن سوختهای فسیلی (نفت، گاز، زغال سنگ) و قطع درختان آزاد میشود.
3پیمان پاریس (Paris Agreement): یک توافق بینالمللی که در سال ۲۰۱۵ توسط بسیاری از کشورها امضا شد و هدف آن محدود کردن افزایش دمای جهانی به زیر ۲ درجه سلسیوس و تلاش برای محدود کردن آن به ۱.۵ درجه است.
4کارپول (Carpool): به اشتراک گذاشتن یک وسیله نقلیه توسط چند نفر برای یک مسیر مشترک، به منظور کاهش تعداد خودروها، ترافیک و آلایندهها.
5انقلاب صنعتی (Industrial Revolution): دورانی که از حدود اواخر قرن هجدهم میلادی آغاز شد و در آن استفاده از ماشینآلات و سوختهای فسیلی به شدت گسترش یافت.
