یکسانسازی مخرج عبارتهای گویا: کلید حل مسئله
مخرج مشترک چیست و چرا به آن نیاز داریم؟
فرض کنید میخواهید دو قطعه کیک را با هم مقایسه کنید. یکی $\frac{1}{3}$ و دیگری $\frac{1}{6}$ یک کیک کامل است. برای فهمیدن مجموع آنها، باید هر دو را به تکههای یکسانی تقسیم کنید. در ریاضی، این کار یکسانسازی مخرج نام دارد. در دنیای عبارتهای گویا (کسرهای جبری) نیز دقیقاً همین قانون حکمفرماست. ما نمیتوانیم مستقیماً $\frac{2}{x}$ را با $\frac{3}{x+1}$ جمع کنیم، مگر اینکه مخرج آنها یکسان شود.
چگونه کوچکترین مخرج مشترک (LCD) را پیدا کنیم؟
برای کارایی بیشتر، بهتر است به جای هر مخرج مشترکی، از کوچکترین مخرج مشترک1 استفاده کنیم. مراحل کار به شکل زیر است:
- مخرجها را تا حد امکان تجزیه کنید: هر مخرج را به صورت حاصل ضرب عاملهای اول یا عبارتهای ساده بنویسید.
- عاملهای مشترک و غیرمشترک را شناسایی کنید: از بین عاملهای همهٔ مخرجها، هر عامل را با بیشترین توانی که دارد، انتخاب کنید.
- حاصل ضرب عاملهای انتخابشده: حاصل ضرب این عاملها، همان کوچکترین مخرج مشترک (LCD) است.
| عبارتهای گویا | مرحله ۱: تجزیه مخرج | مرحله ۲ و ۳: کوچکترین مخرج مشترک |
|---|---|---|
| $\frac{1}{2x}$ و $\frac{3}{x^2}$ | $2x = 2 \times x$ $x^2 = x \times x$ |
عاملها: $2$ و $x$ (با بیشترین توان $x^2$) کوچکترین مخرج مشترک:$2 \times x^2 = 2x^2$ |
| $\frac{5}{a-2}$ و $\frac{4}{a+3}$ | $(a-2)$ $(a+3)$ |
عاملها: $(a-2)$ و $(a+3)$ (هر دو غیرمشترک) کوچکترین مخرج مشترک:$(a-2)(a+3)$ |
حل مسئله، گامبهگام: از خرید تا ساختوساز!
بیایید یک مسئله واقعی را حل کنیم. شما و دوستتان برای یک پروژه کاردستی پارچه میخرید. سرعت خرید شما $\frac{2}{t}$ متر در ساعت و سرعت دوستتان $\frac{3}{t+1}$ متر در ساعت است. مجموع سرعت شما چقدر است؟
گام ۱: پیدا کردن کوچکترین مخرج مشترک. مخرجها $t$ و $(t+1)$ هستند. پس کوچکترین مخرج مشترک: $t(t+1)$.
گام ۲: ضرب صورت و مخرج هر کسر در عبارت مناسب.
- کسر اول: برای تبدیل مخرج $t$ به $t(t+1)$، باید در $(t+1)$ ضرب شود. $\frac{2}{t} = \frac{2 \times (t+1)}{t \times (t+1)} = \frac{2t+2}{t(t+1)}$
- کسر دوم: برای تبدیل مخرج $(t+1)$ به $t(t+1)$، باید در $t$ ضرب شود. $\frac{3}{t+1} = \frac{3 \times t}{(t+1) \times t} = \frac{3t}{t(t+1)}$
گام ۳: انجام عمل جمع (یا تفریق) روی صورتها. حالا که مخرجها یکسان شد، جمع ساده است: $\frac{2t+2}{t(t+1)} + \frac{3t}{t(t+1)} = \frac{(2t+2) + (3t)}{t(t+1)} = \frac{5t+2}{t(t+1)}$
گام ۴: سادهسازی (در صورت امکان). در این مثال، صورت و مخرج عامل مشترکی ندارند، پس جواب نهایی همان $\frac{5t+2}{t(t+1)}$ است. به همین ترتیب میتوانید مثالهای مربوط به محاسبه مساحت یا زمان را نیز حل کنید.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: هرگز! این کار بزرگترین اشتباه است. ضرب فقط مخرج، مقدار کسر را به طور کامل تغییر میدهد. مانند این است که بگوییم نیمی از یک کیک با یکچهارم کیک دیگر برابر است! برای حفظ ارزش اصلی کسر، حتماً صورت و مخرج باید در یک عبارت یکسان ضرب شوند.
پاسخ: بله، سادهسازی مرحلهٔ نهایی و بسیار مهم است. شما باید ببینید آیا عامل مشترکی بین همهٔ جملههای صورت و مخرج وجود دارد یا خیر. اگر وجود داشت، آن عامل را حذف میکنید. مثلاً در جواب $\frac{4x+8}{2x}$ میتوان از عدد 2 فاکتور گرفت و به $\frac{2(x+2)}{x}$ سادهتر رسید.
پاسخ: این یک تلهٔ رایج است! توجه کنید که $(2-x) = -(x-2)$. بنابراین برای یکسانسازی، میتوانیم از علامت منفی استفاده کنیم. بهتر است ابتدا با فاکتورگیری $-1$، آنها را شبیه هم کنیم تا محاسبات سادهتر شود.
پاورقی
1کوچکترین مخرج مشترک (LCD): مخفف Lowest Common Denominator. به کوچکترین عبارتی گفته میشود که همهٔ مخرجها میتوانند عیناً یا پس از ضرب در یک عبارت، به آن تبدیل شوند.
2عبارت گویا (Rational Expression): به کسری گفته میشود که صورت و مخرج آن چندجملهای باشند و مخرج آن صفر نباشد.
3سادهسازی (Simplification): فرایند حذف عاملهای مشترک از صورت و مخرج یک کسر برای نوشتن آن به سادهترین شکل ممکن.
