معادلهٔ استاندارد خط: نقشهای برای یک خط راست
معادلهٔ استاندارد خط چیست؟
همهٔ ما خط کشیدهایم. اما ریاضیدانان برای توصیف دقیق یک خط روی صفحه، از یک زبان خاص استفاده میکنند: معادله. معادلهٔ استاندارد خط، رایجترین و مرتبترین شکل برای نوشتن معادلهٔ یک خط است و به این شکل نوشته میشود:
در این فرمول:
- $ x $ و $ y $: متغیرهایی هستند که موقعیت هر نقطه روی خط را نشان میدهند.
- $ a $، $ b $ و $ c $: اعدادی ثابت و حقیقی هستند که به آنها ضرایب1 میگوییم. شرط مهم این است که $ a $ و $ b $ هر دو نمیتوانند همزمان صفر باشند.
| معادله (به فرم استاندارد) | مقادیر a, b, c | توضیح ساده |
|---|---|---|
| $ 2x + 3y = 6 $ | a=2, b=3, c=6 | دو برابر x به اضافهٔ سه برابر y باید 6 شود. |
| $ x - y = 5 $ | a=1, b=-1, c=5 | تفاضل x و y باید برابر 5 باشد. |
| $ 0.5x + 2y = 10 $ | a=0.5, b=2, c=10 | نصف x به اضافهٔ دو برابر y برابر است با 10. |
| $ y = 4 $ (یا $ 0x + 1y = 4 $) | a=0, b=1, c=4 | یک خط افقی که در آن مقدار y همیشه 4 است. |
درک معنای a، b و c در خط
این اعداد ثابت، شکل و موقعیت خط را تعیین میکنند. بیایید نقش هر یک را جداگانه بررسی کنیم:
نقش $ a $ و $ b $ (تعیین کنندهٔ شیب): نسبت $ a $ به $ b $ جهت و تندی خط (شیب2) را کنترل میکند.
- اگر $ b = 0 $ شود، معادله به شکل $ ax = c $ درمیآید که نشاندهندهٔ یک خط عمودی است.
- اگر $ a = 0 $ شود، معادله به شکل $ by = c $ درمیآید که نشاندهندهٔ یک خط افقی است.
- در سایر موارد، شیب خط از رابطهٔ $ m = -\frac{a}{b} $ به دست میآید.
نقش $ c $ (تعیین کنندهٔ موقعیت): این ثابت، خط را روی صفحه جابجا میکند. بهطور کلی، هرچه قدر مطلق $ c $ بزرگتر باشد، خط از مبدأ مختصات دورتر میشود.
معادله خط در زندگی روزمره
شاید فکر کنید این فرمول فقط در کتاب ریاضی کاربرد دارد. اما اشتباه میکنید! بسیاری از روابط اطراف ما را میتوان با یک معادله خط توصیف کرد.
مثال ۱: کرایهٔ تاکسی
فرض کنید سوار تاکسی میشوید. هزینهٔ اولیه (ورودی) 8000 تومان و به ازای هر کیلومتر 5000 تومان پرداخت میکنید. اگر $ x $ تعداد کیلومترها و $ y $ کل هزینه باشد، رابطه این است:
$ y = 5000x + 8000 $.
اما میتوانیم آن را به فرم استاندارد درآوریم: همهٔ جملهها را به یک طرف ببریم:
$ 5000x - y = -8000 $.
این معادله به ما میگوید برای هر کیلومتر (x) و هر هزینهٔ کل (y)، این رابطه باید برقرار باشد.
مثال ۲: برنامهریزی خرید
شما 50000 تومان پول دارید و میخواهید شکلات ($ x $) به قیمت تکتایی 2000 تومان و آبمیوه ($ y $) به قیمت تکتایی 5000 تومان بخرید. معادلهٔ بودجهٔ شما میشود:
$ 2000x + 5000y = 50000 $.
این یک معادله خط است! هر جفت عدد (x,y) که این معادله را برآورده کند (مثل (5,8) یا (10,6))، یک ترکیب ممکن از خرید برای شماست. خط رسم شده، مرز تمام خریدهای ممکن با بودجهٔ شما را نشان میدهد.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
- عرض از مبدأ (برخورد با محور x): در معادله، $ y $ را صفر قرار دهید و معادلهٔ $ ax = c $ را حل کنید. نقطهٔ برخورد $ (\frac{c}{a}, 0) $ است.
- طول از مبدأ (برخورد با محور y): در معادله، $ x $ را صفر قرار دهید و معادلهٔ $ by = c $ را حل کنید. نقطهٔ برخورد $ (0, \frac{c}{b}) $ است.
پاورقی
1ضرایب (Coefficients): به اعداد ثابتی که متغیرها در یک عبارت جبری در آن ضرب میشوند، گفته میشود. در $ ax + by = c $، اعداد $ a $ و $ b $ ضرایب متغیرهای $ x $ و $ y $ هستند.
2شیب (Slope): معیاری برای اندازهگیری تندی یک خط. نشان میدهد به ازای افزایش یک واحد در راستای افقی (x)، چقدر در راستای عمودی (y) تغییر میکنیم.
