پلاسمای خون: بخش مایع خون که مواد غذایی و مواد محلول را در خود حمل می‌کند.

پلاسمای خون: رودخانهٔ حیات در بدن

خون از چه چیزهایی درست شده است؟

خون ما مانند یک رودخانهٔ شخصی است که در رگ‌هایمان جریان دارد. اگر یک لوله آزمایش را از خون پر کنیم و بگذاریم بایستد، بعد از مدتی به دو قسمت اصلی تقسیم می‌شود: یک بخش گلبول‌های قرمز و سفید و پلاکت‌ها که ته نشین می‌شوند، و یک بخش مایع شفاف و زردرنگ که در بالا قرار می‌گیرد. این مایع، همان پلاسماست که حدود 55 درصد از حجم خون را تشکیل می‌دهد. برای درک بهتر، تصور کنید یک لیوان شربت داریم: خود شربت که مایع است، نقش پلاسما را بازی می‌کند و تکه‌های میوه داخل آن، مانند سلول‌های خونی هستند.

پلاسما دقیقاً حاوی چه موادی است؟

پلاسما خودش هم مخلوطی از مواد مختلف است. حدود 90 درصد آن را آب تشکیل می‌دهد. این آب نقش حلال^۵ را بازی می‌کند، یعنی سایر مواد در آن حل می‌شوند تا بتوانند به راحتی در خون جابه‌جا شوند. مواد دیگری که در پلاسما حل شده‌اند عبارت‌اند از:

• مواد غذایی: مانند گلوکز^۶ (قند ساده) که از هضم غذا به دست می‌آید و سوخت اصلی سلول‌هاست، یا اسیدهای آمینه^۷ که واحدهای سازندهٔ پروتئین‌ها هستند.
• نمک‌های معدنی: مانند سدیم و پتاسیم که برای کارکرد درست اعصاب و ماهیچه‌ها ضروری هستند.
• پروتئین‌ها: مهم‌ترین پروتئین‌های پلاسما آلبومین^۸، گلوبولین^۹ و فیبرینوژن^۱۰ هستند. آلبومین مانند یک کامیون حامل، بسیاری از مواد را جابه‌جا می‌کند. گلوبولین‌ها بخشی از سیستم دفاعی بدن هستند و فیبرینوژن در ایجاد لخته خون برای بند آمدن خونریزی نقش دارد.
• هورمون‌ها: این مواد پیام‌رسان‌های شیمیایی بدن هستند که از غدد ترشح می‌شوند و به وسیلهٔ پلاسما به اندام‌های هدف می‌رسند.
• مواد زائد: مانند اوره^۱۱ که از تجزیهٔ پروتئین‌ها ایجاد می‌شود و باید توسط کلیه‌ها از خون تصفیه و دفع شود.

پلاسما در زندگی روزمره ما چه کاربردی دارد؟

شاید فکر کنید پلاسما فقط یک موضوع کتاب علوم است، اما کاربردهای عملی زیادی دارد که حتی ممکن است خودتان دیده باشید. وقتی کسی به شدت بیمار می‌شود یا تصادف می‌کند و خون زیادی از دست می‌دهد، گاهی فقط به گلبول قرمز نیاز ندارد، بلکه به خود پلاسما یا پروتئین‌های موجود در آن نیازمند است. در این مواقع، از اهداکنندگان خون، پلاسما گرفته می‌شود. فرآیندی به نام پلاسمافرزیس^۱۲ انجام می‌گیرد که در آن خون فرد داوطلب گرفته می‌شود، پلاسما از سلول‌های خونی جدا می‌شود و سپس سلول‌های خونی به بدن او بازگردانده می‌شوند. این پلاسمای اهدایی می‌تواند جان انسان‌های زیادی را نجات دهد.

مثال دیگر، واکسن‌ها هستند. تولید بسیاری از واکسن‌ها به پلاسمای خون افرادی که قبلاً به یک بیماری خاص مبتلا شده و الآن بهبود یافته‌اند، وابسته است. چون خون این افراد حاوی پادتن^۱۳ های قوی علیه آن بیماری است که در پلاسمایشان شناور است. این پادتن‌ها برای ساخت واکسن و کمک به دیگران برای مقابله با بیماری استفاده می‌شوند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱ پلاسما (Plasma): بخش مایع خون که سلول‌های خونی در آن شناورند.
^۲ گلبول قرمز (Red Blood Cell - RBC): سلولی که اکسیژن را حمل می‌کند.
^۳ گلبول سفید (White Blood Cell - WBC): سلولی که با عوامل بیماری‌زا مبارزه می‌کند.
^۴ پلاکت (Platelet): اجزای کوچک سلولی که در لخته شدن خون نقش دارند.
^۵ حلال (Solvent): مایعی که توانایی حل کردن مواد دیگر را دارد.
^۶ گلوکز (Glucose): یک نوع قند ساده که منبع اصلی انرژی برای سلول‌هاست.
^۷ اسید آمینه (Amino Acid): واحدهای سازندهٔ مولکول‌های بزرگ پروتئین.
^۸ آلبومین (Albumin): پروتئینی در پلاسما که به حمل مواد و حفظ فشار خون کمک می‌کند.
^۹ گلوبولین (Globulin): گروهی از پروتئین‌ها در پلاسما که شامل پادتن‌ها می‌شوند.
^۱۰ فیبرینوژن (Fibrinogen): پروتئینی در پلاسما که برای تشکیل لخته خون ضروری است.
^۱۱ اوره (Urea): مادهٔ زائد نیتروژن‌داری که از تجزیهٔ پروتئین‌ها در کبد تولید و توسط کلیه دفع می‌شود.
^۱۲ پلاسمافرزیس (Plasmapheresis): فرآیند جداسازی پلاسما از سلول‌های خونی و بازگرداندن سلول‌ها به بدن اهداکننده.
^۱۳ پادتن (Antibody): پروتئینی که توسط سیستم ایمنی تولید می‌شود تا با عوامل خارجی خاصی مبارزه کند.
^۱۴ سرم خون (Blood Serum): پلاسمای خون بدون فیبرینوژن و دیگر فاکتورهای لخته‌کننده.