ارتباط شیمیایی: ارتباط از طریق فرومون‌ها

ارتباط شیمیایی: دنیای شگفت‌انگیز فرومون‌ها

فرومون چیست و چگونه کار می‌کند؟

فرومون^۱ نوعی سیگنال شیمیایی است که توسط یک موجود زنده به محیط بیرون ترشح می‌شود و باعث ایجاد واکنش خاصی در فرد دیگری از همان گونه می‌گردد. این مولکول‌ها مانند پیام‌های نامریدی هستند که در هوا یا آب پخش می‌شوند. برای درک ساده‌تر، فرض کنید شما در یک اتاق شمع روشن می‌کنید. نور شمع که در فضای اتاق پخش می‌شود، توسط چشم دیگران دیده می‌شود و آن‌ها متوجه حضور نور می‌شوند. فرومون هم دقیقاً همین کار را انجام می‌دهد، اما به جای نور، یک ماده شیمیایی است و به جای چشم، توسط اندام‌های بویایی دریافت می‌شود.

مکانیسم کار فرومون‌ها شامل چهار مرحله اصلی است:

انواع اصلی فرومون‌ها و وظایف آن‌ها

فرومون‌ها بر اساس کاری که انجام می‌دهند، به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. هر نوع فرومون، پیام خاصی را منتقل می‌کند و واکنش مشخصی را در دریافت‌کننده ایجاد می‌نماید. درک این دسته‌بندی به ما کمک می‌کند تا رفتارهای پیچیده جانوران را بهتر درک کنیم.

فرومون‌ها در خدمت انسان‌ها: از کشاورزی تا کنترل آفات

انسان‌ها با درک کارکرد فرومون‌ها، یاد گرفته‌اند که از این سیگنال‌های شیمیایی برای مقاصد مفید استفاده کنند. یکی از مهم‌ترین کاربردهای عملی فرومون‌ها در کشاورزی و باغداری است. کشاورزان می‌توانند با استفاده از تله‌های فرومونی، حشرات مضر را به دام بیندازند و از آسیب آن‌ها به محصولات کشاورزی جلوگیری کنند.

برای نمونه، در یک باغ سیب، باغدار می‌تواند تله‌هایی حاوی فرومون جنسی پروانه‌ی کرم سیب نصب کند. پروانه‌های نر که کیلومترها دورتر هستند، این بو را حس می‌کنند و به سمت تله جذب می‌شوند. در نتیجه، این پروانه‌های نر به دام افتاده و نمی‌توانند با پروانه‌های ماده جفت‌گیری کنند. این کار باعث کاهش جمعیت آفت و در نهایت محافظت از درختان سیب می‌شود. مزیت بزرگ این روش این است که برخلاف سموم شیمیایی، برای محیط زیست و انسان‌ها بی‌خطر است.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱ فرومون (Pheromone): ترکیبی از دو کلمه یونانی "pherein" به معنای حمل کردن و "horman" به معنای برانگیختن. به ماده‌ای شیمیایی گفته می‌شود که توسط یک جاندار ترشح شده و رفتار جاندار دیگری از همان گونه را تغییر می‌دهد.

^۲ فرومون تجمعی (Aggregation Pheromone): فرومونی که باعث جذب و تجمع افراد یک گونه در یک محل می‌شود.

^۳ فرومون هشدار (Alarm Pheromone): فرومونی که در پاسخ به یک تهدید یا خطر ترشح می‌شود و باعث ایجاد واکنش دفاعی یا فرار در سایر افراد می‌گردد.

^۴ فرومون جنسی (Sex Pheromone): فرومونی که برای جذب جفت از فاصله دور ترشح می‌شود.

^۵ فرومون ردیاب (Trail Pheromone): فرومونی که برای علامت‌گذاری مسیرها استفاده می‌شود.