غرایز: نقشه‌های پنهان رفتار
غرایز چیستند و چگونه کار می‌کنند؟
غریزه۱ یک الگوی رفتاری ذاتی و ارثی است. این بدان معناست که جانداران این رفتارها را از بدو تولد و بدون نیاز به آموزش در خود دارند. این رفتارها برای بقا و تولیدمثل ضروری هستند. برای مثال، یک پرنده مهاجر دقیقاً می‌داند که در چه فصلی باید به کدام سمت پرواز کند، بدون اینکه کسی به او نقشه راه نشان داده باشد. این یک غریزه مهاجرت است.
یک ویژگی کلیدی غرایز، «ثابت» و «کلی» بودن آن‌هاست. یعنی در همه افراد یک گونه جانوری یکسان دیده می‌شود. مکانیسم کار غرایز اغلب به صورت یک زنجیره از اعمال است که با یک محرک خاص محیطی راه‌اندازی می‌شود. مثلاً دیدن یک شکار (محرک) ممکن است غریزه شکارگری یک شیر را فعال کند و او را وادار به دویدن، پرش و گرفتن طعمه کند.
انواع اصلی غرایز در جانداران
غرایز را می‌توان به چند دستهٔ بزرگ تقسیم کرد. هر کدام از این غرایز، وظیفهٔ خاصی در حفظ جاندار و نسل او دارند.
| نوع غریزه | توضیح | مثال |
|---|---|---|
| غریزه بقا | رفتارهایی که برای زنده ماندن فرد ضروری هستند. | جست‌وجوی غذا و آب، فرار از خطر، ساختن پناهگاه |
| غریزه تولیدمثل | رفتارهایی که برای به وجود آوردن و حفظ نسل بعد انجام می‌شوند. | جفت‌یابی، لانه‌سازی، مراقبت از فرزندان |
| غریزه اجتماعی | رفتارهایی که زندگی گروهی و تعامل با هم‌گونه‌ها را ممکن می‌سازند. | زندگی در گله، ایجاد سلسله مراتب، ارتباط با یکدیگر |
غرایز در عمل: از حیوان تا انسان
برای درک بهتر، به این مثال‌ها توجه کنید: وقتی یک گربه‌ی ماده بچه‌هایش را به پشت گردن می‌گیرد تا جابه‌جا کند، این یک غریزه مادری است. نوزاد انسان نیز با چند غریزه مهم به دنیا می‌آید، مانند مکیدن برای شیر خوردن و چنگ زدن به هر چیزی که در کف دستش قرار می‌گیرد. این رفتارها آموخته شده نیستند؛ ذاتی هستند.
اما آیا انسان‌های بالغ هم غریزه دارند؟ پاسخ پیچیده است. بسیاری از غرایز ساده در انسان، تحت تأثیر یادگیری، فرهنگ و تفکر پیچیده قرار می‌گیرند. با این حال، بازتاب‌هایی مانند پلک زدن وقتی چیزی به سمت چشم می‌آید، یا احساس ترس ناگهانی از ارتفاع، نمونه‌هایی از باقی‌مانده‌های غرایز قدرتمند در ما هستند. غریزه‌ی محافظت از فرزند نیز در انسان‌ها به وضوح دیده می‌شود.
غرایز در برابر یادگیری: یک تفاوت مهم
یک سؤال مهم این است که چگونه می‌توان یک رفتار غریزی را از یک رفتار آموخته شده تشخیص داد؟ پاسخ در منشأ رفتار نهفته است.
| ویژگی | رفتار غریزی | رفتار آموخته شده |
|---|---|---|
| منشأ | ارثی و ذاتی | تجربه و آموزش |
| انعطاف‌پذیری | ثابت و کلی | انعطاف‌پذیر و قابل تغییر |
| مثال | بافتن تار عنکبوت | راندن دوچرخه |
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاورقی
۱غریزه (Instinct): الگوهای رفتاری پیچیده‌ای که ذاتی و ارثی هستند و معمولاً در پاسخ به یک محرک محیطی خاص در همهٔ افراد یک گونه به صورت یکسان بروز می‌کنند.
۲تکامل (Evolution): فرآیند تدریجی تغییر در جمعیت‌های جانداران در طول نسل‌های متمادی. غرایز نیز مانند ویژگی‌های فیزیکی، در نتیجهٔ فرآیند تکامل شکل گرفته و به نسل‌های بعد منتقل شده‌اند.