گاما رو نصب کن!

{{ number }}
اعلان ها
اعلان جدیدی وجود ندارد!
کاربر جدید

جستجو

پربازدیدها: #{{ tag.title }}

میتونی لایو بذاری!

رفتار آموخته: رفتارهای اکتسابی از طریق تجربه

بروزرسانی شده در: 13:51 1404/08/7 مشاهده: 5     دسته بندی: کپسول آموزشی

رفتار آموخته: نقش تجربه در شکل‌گیری ما

رفتارهای اکتسابی از طریق تجربه و تعامل با محیط
رفتار آموخته۱ به مجموعه رفتارهایی گفته می‌شود که موجودات زنده از جمله انسان‌ها، از بدو تولد و در طول زندگی خود، از طریق تجربه مستقیم یا مشاهده دیگران کسب می‌کنند. این مقاله به بررسی مفاهیم پایه‌ای شرطی‌سازی کلاسیک۲ و عامل۳، یادگیری مشاهده‌ای۴، نقش تقویت۵ و تنبیه۶، و مثال‌های ملموس از زندگی روزمره می‌پردازد. درک این مفاهیم برای دانش‌آموزان در سطوح مختلف تحصیلی، از شناخت چگونگی یادگیری مهارت‌های ساده تا تحلیل رفتارهای پیچیده اجتماعی، ضروری است.

انواع اصلی رفتار آموخته

رفتارهای آموخته را می‌توان به چند دسته اصلی تقسیم کرد. هر کدام از این روش‌ها، مکانیسم خاصی برای یادگیری دارند.

نوع یادگیری توضیح مثال ساده
شرطی‌سازی کلاسیک یادگیری ارتباط بین دو محرک. یک محرک خنثی پس از جفت‌شدن مکرر با یک محرک طبیعی، به تنهایی باعث ایجاد پاسخ می‌شود. صدای زنگ (Bell) قبل از دادن غذا به سگ. پس از چند بار، سگ فقط با شنیدن زنگ بزاق ترشح می‌کند.
شرطی‌سازی عامل یادگیری از طریق پیامدهای رفتار. اگر رفتاری نتیجه خوبی (تقویت) داشته باشد، تکرار می‌شود و اگر نتیجه بدی (تنبیه) داشته باشد، تضعیف می‌شود. وقتی برای نمره خوب جایزه می‌گیری، احتمال درس خواندنت بیشتر می‌شود.
یادگیری مشاهده‌ای یادگیری با نگاه کردن به رفتار دیگران و پیامدهای آن. این روش نیازی به تجربه مستقیم ندارد. یک کودک با مشاهده اینکه برادر بزرگترش به خاطر کمک در کار خانه تحسین می‌شود، یاد می‌گیرد که او نیز کمک کند.

تقویت و تنبیه: موتور محرک یادگیری

در شرطی‌سازی عامل، پیامدهای یک رفتار، احتمال تکرار آن را در آینده تعیین می‌کنند. این پیامدها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

نوع پیامد تعریف تأثیر بر رفتار مثال
تقویت مثبت اضافه کردن یک محرک خوشایند پس از یک رفتار. افزایش دریافت جایزه یا تحسین پس از گرفتن نمره خوب.
تقویت منفی حذف کردن یک محرک ناخوشایند پس از یک رفتار. افزایش وقتی سردت است و کت می‌پوشی (رفتار) و احساس سرما (محرک ناخوشایند) از بین می‌رود.
تنبیه مثبت اضافه کردن یک محرک ناخوشایند پس از یک رفتار. کاهش گیر کردن جریمه رانندگی به خاطر سرعت غیرمجاز.
تنبیه منفی حذف کردن یک محرک خوشایند پس از یک رفتار. کاهش محروم شدن از بازی با تبلت به خاطر انجام ندادن تکالیف.
نکته: تفاوت اصلی بین تقویت و تنبیه در تأثیر آن‌هاست: تقویت (چه مثبت و چه منفی) باعث افزایش احتمال تکرار رفتار می‌شود، در حالی که تنبیه (چه مثبت و چه منفی) باعث کاهش آن می‌گردد.

کاربردهای رفتار آموخته در زندگی واقعی

ما هر روز و در موقعیت‌های مختلف از رفتارهای آموخته استفاده می‌کنیم. در مدرسه، معلمان با دادن ستاره یا نمره خوب (تقویت مثبت)، انگیزه دانش‌آموزان برای مطالعه را افزایش می‌دهند. در خانه، والدین با تعیین قوانین و پیامدهای آن‌ها (مانند محرومیت موقت) به کودکان یاد می‌دهند که چه رفتارهایی قابل قبول است. حتی ترس‌های ما نیز اغلب آموخته شده‌اند. مثلاً اگر یک بار با دست زدن به یک وسیله داغ بسوزیم (تنبیه مثبت)، یاد می‌گیریم که در آینده ابتدا دمای آن را بررسی کنیم. تبلیغات نیز از اصول شرطی‌سازی کلاسیک استفاده می‌کنند؛ آن‌ها یک محصول (محرک خنثی) را در کنار تصاویر افراد شاد و موفق (محرک غیرشرطی) نشان می‌دهند تا در نهایت دیدن آن محصول به تنهایی احساسات مثبت (پاسخ شرطی) را در ما برانگیزد.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

سوال: آیا همه رفتارهای ما آموخته شده هستند؟
پاسخ: خیر. برخی رفتارها غریزی۷ هستند و از بدو تولد با ما هستند، مانند مکیدن نوزاد یا پلک زدن در پاسخ به یک جسم نزدیک شونده. رفتار آموخته در کنار این رفتارهای غریزی قرار می‌گیرد و به ما انعطاف‌پذیری فوق‌العاده‌ای برای سازگاری با محیط‌های مختلف می‌دهد.
سوال: آیا تنبیه همیشه بهترین راه برای از بین بردن یک رفتار بد است؟
پاسخ: خیر. اگرچه تنبیه ممکن است در کوتاه مدت مؤثر باشد، اما اغلب رفتار مطلوب جایگزین را آموزش نمی‌دهد و می‌تواند باعث ایجاد ترس، اضطراب یا رفتارهای اجتنابی شود. معمولاً تقویت رفتارهای مطلوب مخالف آن رفتار ناخواسته، راهکار مؤثرتر و پایدارتری است.
سوال: فرمول ساده‌ای برای شرطی‌سازی عامل وجود دارد؟
پاسخ: بله، می‌توان آن را به صورت یک رابطه ساده دید:
$ Behavior \rightarrow Consequence $
که در آن، ماهیت $ Consequence $ (پیامد) تعیین می‌کند که آیا $ Behavior $ (رفتار) در آینده تقویت یا تضعیف می‌شود.
جمع‌بندی: رفتار آموخته سنگ بنای سازگاری و یادگیری در تمام عمر است. از یادگیری راه رفتن در کودکی تا کسب مهارت‌های پیچیده اجتماعی و علمی در بزرگسالی، همه و همه بر پایه اصولی است که در این مقاله به آن‌ها پرداخته شد. درک این مکانیسم‌ها نه تنها به ما کمک می‌کند رفتار خود و دیگران را بهتر تحلیل کنیم، بلکه در زمینه‌های مهمی مانند تربیت فرزند، آموزش و حتی مدیریت رفتار شخصی، ابزار قدرتمندی در اختیارمان قرار می‌دهد.

پاورقی

۱ Learned Behavior
۲ Classical Conditioning
۳ Operant Conditioning
۴ Observational Learning
۵ Reinforcement
۶ Punishment
۷ Instinct

یادگیری شرطی سازی تقویت و تنبیه رفتار اکتسابی روانشناسی یادگیری