موجودات تراریخته: مهندسی شگفت‌انگیز جهان زنده
موجودات تراریخته چیستند؟
یک موجود تراریخته، موجود زنده‌ای است که ماده ژنتیکی۴ آن به صورت مصنوعی و با استفاده از روش‌های مهندسی ژنتیک تغییر داده شده است. در این فرآیند، یک یا چند ژن از یک گونه دیگر (که می‌تواند یک باکتری، گیاه، حیوان یا حتی انسان باشد) به ژنوم۵ موجود هدف منتقل می‌شود. هدف اصلی، افزودن صفتی جدید است که به طور طبیعی در آن گونه وجود ندارد.
برای درک بهتر، فرض کنید یک کتاب دستور آشپزی (DNA) دارید. موجودات تراریخته مانند این هستند که یک صفحه از یک کتاب دستور آشپزی کاملاً متفاوت (ژن خارجی) را بردارید و آن را به کتاب اصلی خودتان بچسبانید. حالا آشپز (سلول) می‌تواند با استفاده از این دستورالعمل جدید، یک غذای کاملاً متفاوت (ویژگی جدید) بپزد.
روش‌های اصلی ایجاد موجودات تراریخته
دانشمندان از روش‌های مختلفی برای انتقال ژن‌های خارجی استفاده می‌کنند. انتخاب روش به نوع موجود زنده (گیاه، حیوان، باکتری) بستگی دارد.
| روش | شرح | مثال کاربردی |
|---|---|---|
| پرتوتابی ژنی | ذرات بسیار ریز طلا یا تنگستن که با DNA پوشیده شده‌اند، با سرعت بالا به سلول‌ها شلیک می‌شوند. | تولید ذرت و سویای مقاوم به آفات |
| انتقال با باکتری | استفاده از یک باکتری خاکزی به نام آگروباکتریوم۶ که به طور طبیعی قادر به انتقال DNA خود به گیاهان است. | تولید پاپایای مقاوم به ویروس |
| تزریق ریز | تزریق مستقیم DNA نوترکیب به داخل تخمک بارور شده با استفاده از یک سوزن بسیار نازک. | تولید موش‌های آزمایشگاهی مدل بیماری |
کاربردهای شگفت‌انگیز در زندگی واقعی
موجودات تراریخته کاربردهای گسترده‌ای در بخش‌های مختلف دارند که برخی از آن‌ها را هر روز در زندگی خود می‌بینیم یا از آن‌ها استفاده می‌کنیم.
کشاورزی و تولید غذا: معروف‌ترین مثال، ذرت و سویای تراریخته است. این گیاهان با دریافت یک ژن از یک باکتری خاکزی به نام باسیلوس تورینژینسیس۷، توانایی تولید سم علیه حشرات مضر را پیدا کرده‌اند. این کار نیاز به سم‌پاشی شیمیایی را به شدت کاهش می‌دهد. مثال دیگر، تولید برنج طلایی۸ است که با انتقال ژن‌های تولید پیش‌ساز ویتامین A از یک باکتری و لوبیا، به مبارزه با کمبود این ویتامین در مناطق محروم کمک می‌کند.
پزشکی و داروسازی: بسیاری از داروهای مهم امروزی توسط باکتری‌ها یا مخمرهای تراریخته تولید می‌شوند. برای مثال، انسولین۹ که برای درمان بیماری دیابت استفاده می‌شود، قبلاً از لوزالمعده گاو و خوک استخراج می‌شد. امروزه ژن تولید انسولین انسانی به یک باکتری به نام اشریشیا کلی۱۰ منتقل شده و این باکتری به یک کارخانه کوچک تولید انسولین تبدیل شده است. این روش هم ایمن‌تر است و هم مقرون به‌صرفه.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
تاکنون هیچ مدرک علمی معتبری که خطرناک بودن محصولات تراریخته تأیید شده برای مصرف انسانی را ثابت کند، وجود ندارد. سازمان‌های معتبر جهانی مانند سازمان بهداشت جهانی۱۱ و سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد۱۲، این محصولات را پس از ارزیابی‌های دقیق ایمنی، بی‌خطر اعلام کرده‌اند. هر محصول تراریخته قبل از ورود به بازار، آزمایش‌های سخت‌گیرانه‌ای را پشت سر می‌گذارد.
این یک نگرانی جدی است که دانشمندان به آن توجه زیادی دارند. یکی از نگرانی‌ها، امکان انتقال ژن‌های دستکاری شده به علف‌های هرز هم‌خانواده است. با این حال، قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای پایش و مدیریت محیط‌زیستی این محصولات وجود دارد. از سوی دیگر، این محصولات با کاهش مصرف سموم و حفاظت از خاک، می‌توانند اثرات مثبتی نیز بر محیط زیست داشته باشند.
خیر. هنگامی که ما غذایی می‌خوریم (چه تراریخته و چه معمولی)، DNA آن در دستگاه گوارش ما به اجزای کوچک‌تری (نوکلئوتیدها) تجزیه می‌شود. این اجزا مانند آجرهای لگو هستند که بدن ما از آن‌ها استفاده می‌کند، اما دستورالعمل ساخت (DNA اصلی) کاملاً از بین می‌رود و امکان بازسازی و ادغام با DNA انسان را ندارد.
پاورقی
۱ موجودات تراریخته (Transgenic Organisms)
۲ ژن (Gene): بخشی از DNA که حاوی دستورالعمل ساخت یک مولکول خاص (معمولاً یک پروتئین) است.
۳ زیست‌فناوری (Biotechnology)
۴ ماده ژنتیک (Genetic Material)
۵ ژنوم (Genome): تمام ماده ژنتیکی یک موجود زنده.
۶ Agrobacterium tumefaciens
۷ Bacillus thuringiensis (Bt)
۸ Golden Rice
۹ Insulin
۱۰ Escherichia coli (E. coli)
۱۱ World Health Organization (WHO)
۱۲ Food and Agriculture Organization (FAO)