چربی خون : میزان چربیهای موجود در خون
چربی خون چیست و چرا مهم است؟
سفر مولکولهای چربی در بدن
خون در رگهای ما جریان دارد و مواد مختلفی را حمل میکند. چربیها یا لیپیدها3 یکی از این مواد هستند. اما چربی مانند آب در خون حل نمیشود. برای حل این مشکل، بدن چربیها را در بستههای کوچکی به نام لیپوپروتئین4 بستهبندی میکند. این بستهها مثل کشتیهای کوچکی هستند که چربی را در خون جابهجا میکنند. دو نوع اصلی از این چربیها که در آزمایش خون اندازهگیری میشوند، کلسترول و تریگلیسرید هستند. کلسترول برای ساختن دیواره سلولها و برخی هورمونها لازم است. تریگلیسرید منبع اصلی ذخیره و تامین انرژی برای بدن محسوب میشود. مثال ساده: تصور کنید کلسترول مانند آجرهای ساختمان است و تریگلیسرید مانند سوخت ژنراتور که در مواقع نیاز انرژی تولید میکند.
| نام | نام مستعار/نقش | عمده بار محموله | تأثیر بر سلامتی |
|---|---|---|---|
| لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) | "کلسترول بد" | کلسترول | مضر - رسوب در دیواره رگها |
| لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) | "کلسترول خوب" | کلسترول | مفید - پاکسازی کلسترول از رگها |
| تریگلیسرید (TG) | ذخیره انرژی | چربیهای خوراکی | مضر در مقادیر بالا - افزایش خطر |
خواندن برگه آزمایش: اعداد و ارقام به ما چه میگویند؟
وقتی آزمایش چربی خون یا پانل لیپیدی5 میدهید، با چند عدد روبرو میشوید. مهم است که بدانید هر کدام چه معنایی دارند و محدوده طبیعی آنها چقدر است. واحد اندازهگیری این چربیها معمولاً mg/dL (میلیگرم در دسیلیتر) است.
یک فرمول ساده برای ارزیابی کلی ریسک، نسبت کلسترول کل به HDL است: $ \text{نسبت کلسترول کل به HDL} = \frac{\text{کلسترول کل}}{\text{HDL}} $. هرچه این نسبت پایینتر باشد (ترجیحاً زیر 5)، بهتر است. مثال: اگر کلسترول کل شما 200 و HDL شما 50 باشد، این نسبت برابر 4 است که مطلوب محسوب میشود.
از سفره تا رگ: تأثیر رژیم غذایی و سبک زندگی
غذایی که میخوریم، مستقیم بر سطح چربی خون تأثیر میگذارد. اما چگونه؟ چربیهای اشباع6 (مثل چربی گوشت قرمز، کره، روغن نباتی جامد) و چربیهای ترانس7 (مثل روغنهای هیدروژنه شده در برخی شیرینیها و غذاهای فرآوری شده) اصلیترین مقصران افزایش LDL هستند. در مقابل، چربیهای غیراشباع8 (موجود در روغن زیتون، آووکادو، مغزها و ماهیهای چرب) میتوانند به کاهش LDL و افزایش HDL کمک کنند.
کربوهیدراتهای ساده (مثل قند و شکر، نان سفید) اگر بیش از حد مصرف شوند، در کبد به تریگلیسرید تبدیل میشوند. یک مثال عملی: نوشیدن روزانه نوشابههای قندی میتواند به مرور زمان سطح تریگلیسرید خون را به طور چشمگیری بالا ببرد. فعالیت بدنی منظم مانند دوچرخهسواری، شنا یا پیادهروی تند نیز یک سلاح قوی است؛ هم تریگلیسرید را میسوزاند و هم HDL مفید را افزایش میدهد.
آزمایشگاه بدن: نحوه تشکیل پلاک در رگها
وقتی LDL یا "کلسترول بد" در خون زیاد باشد، میتواند به دیواره داخلی رگهای خونی (سرخرگها) نفوذ کند و در آنجا اکسید شود. بدن برای پاکسازی این ذرات، سلولهای ایمنی میفرستد که پس از بلعیدن LDL، به سلولهای حبابمانند (فومسل9) تبدیل میشوند. تجمع این سلولها به همراه سایر مواد، پلاک چربی یا آتروما10 را تشکیل میدهد.
در این مرحله، HDL یا "کلسترول خوب" نقش نجاتبخش را بازی میکند. این لیپوپروتئین مانند یک کامیون حمل زباله عمل میکند و کلسترول اضافی را از دیواره رگها جمعآوری کرده و به کبد بازمیگرداند تا دفع شود. به همین دلیل است که سطح بالای HDL محافظ قلب در نظر گرفته میشود.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: بله، حتما. افزایش چربی خون فقط مربوط به افراد چاق یا مسن نیست. عوامل ژنتیکی نقش بسیار مهمی دارند. ممکن است فردی لاغر اما با سابقه خانوادگی کلسترول بالا، میزان LDL بسیار بالایی داشته باشد. بنابراین انجام آزمایش چربی خون حتی برای جوانان نیز توصیه میشود.
پاسخ: این یک باور نیمهدرست است. اگرچه زرده تخممرغ کلسترول غذایی دارد، اما تحقیقات جدید نشان میدهند که کلسترول دریافتی از غذا تأثیر کمتری بر کلسترول خون اغلب افراد دارد تا چربیهای اشباع و ترانس. مشکل اصلی، چربی اشباع همراه با غذاهاست. مصرف متعادل تخممرغ (مثلا روزی یک عدد) برای بیشتر افراد بیضرر است، مگر در موارد خاص که پزشک محدودیت شدید تجویز کند.
پاسخ: خیر. حفظ سطح طبیعی چربی خون یک فرآیند مادامالعمر است. سبک زندگی سالم (رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی) باید ادامه دار باشد تا از افزایش آینده چربی خون و ایجاد پلاک در رگها جلوگیری کند. آزمایش منظم (مثلا هر ۵ سال برای جوانان و بیشتر برای میانسالان) نیز ضروری است.
پاورقی
1. Cholesterol
2. Triglycerides (TG)
3. Lipids
4. Lipoprotein: ترکیبی از لیپید (چربی) و پروتئین که وظیفه انتقال چربی در خون را بر عهده دارد.
5. Lipid Panel یا Lipid Profile
6. Saturated Fats
7. Trans Fats
8. Unsaturated Fats
9. Foam Cell: سلول ماکروفاژ پر از کلسترول که در مرکز پلاک آترواسکلروتیک یافت میشود.
10. Atheroma: پلاک ساخته شده از چربی، کلسترول، کلسیم و سایر مواد که در دیواره شریان ها تشکیل میشود.
