جمعیت: گروه هم‌زیان از یک گونه در یک منطقه

جمعیت: جهان در کنار هم

جمعیت چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

یک جمعیت به گروهی از افراد از یک گونه^۵ گفته می‌شود که در یک زمان و مکان مشخص زندگی می‌کنند و توانایی تولیدمثل و ایجاد نسل بعد را دارند. برای نمونه، تمام درختان بلوط یک جنگل، یا تمام ماهی‌های قزل‌آلای یک رودخانه، هر کدام یک جمعیت را تشکیل می‌دهند.

ویژگی‌های اصلی یک جمعیت را می‌توان در چند مورد خلاصه کرد:

عوامل مؤثر بر رشد و کنترل جمعیت

اندازه یک جمعیت به طور مداوم تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد. این عوامل را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

عوامل وابسته به تراکم: این عوامل با افزایش تعداد افراد در یک منطقه، اثرشان بیشتر می‌شود. مانند رقابت بر سر غذا، آب، نور و فضا، شیوع بیماری‌ها و حمله شکارچیان. برای مثال، وقتی تعداد خرگوش‌ها در یک مرتع خیلی زیاد شود، غذا کم می‌آید و برخی از آن‌ها از گرسنگی می‌میرند یا توانایی تولیدمثل خود را از دست می‌دهند.

عوامل مستقل از تراکم: این عوامل بدون توجه به تعداد افراد جمعیت، بر آن اثر می‌گذارند. مانند بلایای طبیعی (سیل، آتش‌سوزی، زلزله)، تغییرات آب‌وهوایی ناگهانی (مانند یخبندان یا خشکسالی) و فعالیت‌های انسانی (مانند آلودگی یا قطع درختان). یک سرمای ناگهانی می‌تواند جمعیت حشرات یک منطقه را بدون توجه به تعداد اولیه آن‌ها، به شدت کاهش دهد.

الگوهای رشد جمعیت در طبیعت

جمعیت‌ها می‌توانند به دو شکل اصلی رشد کنند:

رشد نمایی^۶: در این الگو، جمعیت با نرخی ثابت و سریع افزایش می‌یابد و نمودار آن به شکل حرف J انگلیسی است. این نوع رشد معمولاً زمانی رخ می‌دهد که منابع (مانند غذا و فضا) به طور نامحدود در دسترس باشد و عوامل محدودکننده‌ای وجود نداشته باشد. رشد باکتری‌ها در یک پتریدیش جدید در آزمایشگاه، مثال خوبی برای این الگو است.

رشد لجستیک^۷: این الگو واقع‌بینانه‌تر است. جمعیت ابتدا به سرعت رشد می‌کند، اما با گذشت زمان و با کم شدن منابع و افزایش عوامل محدودکننده، سرعت رشد کاهش یافته و در نهایت جمعیت به یک حد نهایی به نام ظرفیت برد^۸ محیط می‌رسد. نمودار این رشد به شکل حرف S انگلیسی است. جمعیت گوزن‌ها در یک جنگل که منابع غذایی آن محدود است، از این الگو پیروی می‌کند.

جمعیت‌شناسی در عمل: از کلاس درس تا محیط زیست

مطالعه جمعیت فقط به کتاب‌های درسی محدود نمی‌شود. دانشمندان با روش‌های مختلفی مانند سرشماری، نمونه‌برداری و استفاده از دوربین‌های تلهای، اندازه و تغییرات جمعیت حیوانات را در طبیعت بررسی می‌کنند. این اطلاعات برای حفاظت^۹ از گونه‌های در معرض خطر انقراض، مانند یوزپلنگ آسیایی، بسیار حیاتی است. با دانستن تعداد دقیق افراد و محل زندگی آن‌ها، می‌توان برنامه‌های مؤثری برای محافظت از آن‌ها طراحی کرد.

در مقیاس کوچک‌تر، شما می‌توانید رشد جمعیت را در یک گلدان مشاهده کنید. اگر تعداد زیادی دانه در یک گلدان کوچک بکارید، ابتدا همه جوانه می‌زنند (رشد نمایی)، اما پس از مدتی به دلیل محدودیت فضا، نور و مواد غذایی، تنها تعدادی از آن‌ها توانایی رشد کامل را خواهند داشت و جمعیت گیاهان به ظرفیت برد گلدان می‌رسد (رشد لجستیک).

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱ جمعیت (Population)
^۲ تراکم (Density)
^۳ پراکنش (Dispersion)
^۴ رشد جمعیت (Population Growth)
^۵ گونه (Species)
^۶ رشد نمایی (Exponential Growth)
^۷ رشد لجستیک (Logistic Growth)
^۸ ظرفیت برد (Carrying Capacity)
^۹ حفاظت (Conservation)