سراب: چشم‌های فریبندهٔ گرما
سراب چیست و چه شکلی است؟
سراب یک تصویر فریبنده است؛ مثل یک برکه آب که روی آسفالت داغ جاده در یک روز تابستانی می‌بینیم. اما وقتی به آنجا می‌رسیم، هیچ آبی وجود ندارد! این یک توهم نوری2 است که به خاطر بازی نور با گرما پیش می‌آید.
مثلاً فکر کن در یک روز بسیار گرم، با پدر و مادرت در جاده در حال رانندگی هستی. جلوتر، روی جاده، برکه‌های آب می‌بینید که با نزدیک شدن ناپدید می‌شوند. این‌ها سراب هستند.
نور چگونه خم می‌شود؟
نور معمولاً در خط راست حرکت می‌کند. اما وقتی از یک جای خیلی گرم (مثل سطح جاده) به سمت هوای خنک‌تر بالا می‌رود، مسیرش خمیده می‌شود. به این خم شدن نور، شکست نور3 می‌گویند.
این کار دقیقاً شبیه زمانی است که یک نی را داخل لیوان آب می‌گذاری و به نظر میرسد نی شکسته شده است. نور در مرز بین هوا و آب خم می‌شود و تصویر را تغییر می‌دهد.
برای سراب، نور آسمان به جای اینکه مستقیم به چشمان تو برسد، از نزدیک زمینِ داغ خم می‌شود و ما فکر می‌کنیم آن نور، تصویر آب روی زمین است.
| ویژگی | آب واقعی | سراب |
|---|---|---|
| می‌توان آن را لمس کرد | بله | خیر |
| نیاز به گرما دارد | خیر | بله |
| با نزدیک شدن ناپدید می‌شود | خیر | بله |
یک آزمایش ساده برای درک سراب
می‌توانی یک آزمایش کوچک انجام دهی تا ببینی نور چگونه خم می‌شود. یک سکه بردار و آن را ته یک لیوان خالی بگذار. حالا به آرامی از لیوان دور شو تا جایی که سکه دیگر دیده نشود. حالا از کسی بخواه آرام آرام در لیوان آب بریزد. می‌بینی که دوباره سکه پیدا می‌شود! این به خاطر شکست نور در آب است.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر، سراب در بیابان‌ها و روی دریاها هم دیده می‌شود. در بیابان ممکن است مسافران تصویر یک درخت یا یک واحه4 را ببینند که واقعی نیست.
بله، حیواناتی مانند شتر در بیابان ممکن است به سمت سراب بروند چون فکر می‌کنند آنجا آب وجود دارد.
چون برای خم شدن نور، به اختلاف دمای زیاد بین زمین و هوای بالا نیاز داریم. این اتفاق فقط وقتی هوا خیلی گرم است می‌افتد.
پاورقی
1 سراب (Mirag-e): Mirage - یک پدیده نوری که در آن تصاویر اجسام دور به صورت جابجا شده یا وارونه دیده می‌شوند.
2 توهم نوری (Tool-e Nouri): Optical Illusion - وقتی چشمان ما چیزی را می‌بینند که با واقعیت فیزیکی متفاوت است.
3 شکست نور (Shekast-e Nur): Refraction of Light - تغییر جهت نور وقتی از یک ماده (مثل هوا) به ماده دیگری (مثل هوای با دمای متفاوت) عبور می‌کند.
4 واحه (Vahe): Oasis - منطقه‌ای سرسبز در وسط بیابان که در آن آب یافت می‌شود.