مقاومت آنتی‌بیوتیکی یعنی چه؟
آنتی‌بیوتیک چیست و چگونه کار می‌کند؟
آنتی‌بیوتیک‌ها داروهای قدرتمندی هستند که برای مبارزه با عفونت‌های باکتریایی استفاده می‌شوند. آن‌ها یا باکتری‌ها را مستقیماً از بین می‌برند یا رشد و تکثیر آن‌ها را متوقف می‌کنند تا سیستم ایمنی۵ بدن بتواند بقیهٔ کار را انجام دهد. برای درک بهتر، فرض کنید باکتری‌ها مانند سربازان دشمنی هستند که به بدن شما حمله کرده‌اند. آنتی‌بیوتیک مانند یک ارتش کمکی است که برای شکست دادن این دشمن فرستاده می‌شود.
اما یک نکتهٔ بسیار مهم: آنتی‌بیوتیک‌ها فقط روی باکتری‌ها اثر دارند و برای درمان بیماری‌های ویروسی۶ مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا بی‌اثر هستند. استفادهٔ نابجا از آنتی‌بیوتیک برای بیماری‌های ویروسی، یکی از دلایل اصلی ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی است.
مقاومت آنتی‌بیوتیکی چگونه به وجود می‌آید؟
مقاومت آنتی‌بیوتیکی یک فرآیند طبیعی است که بر اساس نظریهٔ تکامل داروین۷ عمل می‌کند. در یک جمعیت بزرگ از باکتری‌ها، ممکن است به طور تصادفی چند باکتری وجود داشته باشند که به دلیل تفاوت در ژن‌هایشان، بتوانند در برابر یک آنتی‌بیوتیک خاص زنده بمانند.
وقتی آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنیم، باکتری‌های حساس را از بین می‌برد، اما آن چند باکتری مقاوم زنده می‌مانند. سپس این باکتری‌های مقاوم تکثیر می‌شوند و نسل جدیدی از باکتری‌ها را به وجود می‌آورند که همگی در برابر آن آنتی‌بیوتیک مقاوم هستند. برای درک این موضوع، یک بازی "بقا" را تصور کنید:
| نوع باکتری | واکنش به آنتی‌بیوتیک | نتیجه |
|---|---|---|
| باکتری‌های حساس | توسط آنتی‌بیوتیک از بین می‌روند | شکست خورده |
| باکتری‌های مقاوم | در برابر آنتی‌بیوتیک زنده می‌مانند | زنده می‌مانند |
عوامل اصلی ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی
چندین رفتار نادرست باعث سرعت بخشیدن به این فرآیند طبیعی می‌شوند:
۱. مصرف خودسرانه: وقتی افراد بدون تجویز پزشک آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند، ممکن است داروی مناسب برای بیماری خود را استفاده نکنند و این به باکتری‌ها فرصت مقاوم شدن می‌دهد.
۲. قطع زودهنگام دارو: اگر پس از بهتر شدن علائم، مصرف آنتی‌بیوتیک را قطع کنید، ممکن است هنوز تعدادی باکتری زنده در بدن شما باشند که قوی‌تر شده و در برابر دارو مقاوم شوند.
۳. استفاده در دام‌پروری: گاهی آنتی‌بیوتیک‌ها به حیوانات اهلی نیز داده می‌شوند تا از بیمار شدن آن‌ها جلوگیری کنند. این کار می‌تواند باکتری‌های مقاوم ایجاد کند که از طریق گوشت یا محیط به انسان منتقل شوند.
یک مثال عینی از مقاومت آنتی‌بیوتیکی
تصور کنید علی به گلودرد باکتریایی مبتلا شده و پزشک برای او یک دوره ۱۰ روزه آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند. پس از ۵ روز، حال علی بهتر می‌شود و او مصرف دارو را قطع می‌کند. اما در بدن او هنوز تعداد کمی باکتری قوی وجود دارند که دارو نتوانسته آن‌ها را کاملاً از بین ببرد. این باکتری‌های باقی‌مانده تکثیر می‌شوند و وقتی علی دوباره بیمار شود، ممکن است همان آنتی‌بیوتیک قبلی روی او اثر نکند. این‌گونه است که یک "ابر-میکروب"۸ به وجود می‌آید.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. هر بیماری ممکن است توسط باکتری متفاوتی ایجاد شده باشد. فقط پزشک می‌تواند تشخیص دهد که کدام آنتی‌بیوتیک برای عفونت فعلی شما مناسب است. استفاده از باقی‌ماندهٔ آنتی‌بیوتیک‌ها بسیار خطرناک است.
چون سرماخوردگی معمولی توسط ویروس ایجاد می‌شود، نه باکتری. آنتی‌بیوتیک‌ها روی ویروس‌ها هیچ اثری ندارند. تجویز نکردن آنتی‌بیوتیک در این موارد، در واقع یک اقدام مسئولانه برای جلوگیری از ایجاد مقاومت دارویی است.
بله، بسیار خطرناک است. اگر باکتری‌ها در برابر همهٔ آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم شوند، عفونت‌های ساده‌ای مانند عفونت ادراری یا ذات‌الریه۹ می‌توانند دوباره مانند گذشته کشنده شوند و پزشکان هیچ سلاحی برای مبارزه با آن‌ها نخواهند داشت.
پاورقی
۱ مقاومت آنتی‌بیوتیکی (Antibiotic Resistance)
۲ باکتری (Bacteria): موجودات زندهٔ میکروسکوپی که برخی از آن‌ها می‌توانند باعث بیماری شوند.
۳ عفونت (Infection): ورود و رشد میکروب‌های بیماری‌زا در بدن.
۴ تکامل (Evolution): فرآیند تغییر تدریجی موجودات زنده در طول نسل‌های متمادی.
۵ سیستم ایمنی (Immune System): سیستم دفاعی طبیعی بدن در برابر میکروب‌ها.
۶ ویروسی (Viral): مربوط به ویروس‌ها که موجوداتی بسیار کوچک‌تر از باکتری‌ها هستند.
۷ نظریه تکامل داروین (Darwin's Theory of Evolution)
۸ ابر-میکروب (Superbug): باکتری‌هایی که در برابر چندین نوع آنتی‌بیوتیک مختلف مقاوم هستند.
۹ ذات‌الریه (Pneumonia): یک عفونت جدی در ریه‌ها.