آنتی‌بیوتیک چیست؟
سربازان نامرئی بدن ما
بدن ما هر روز در حال جنگ با دشمنان بسیار کوچکی به نام میکروب۳ است. بیشتر این میکروب‌ها بی‌ضرر هستند یا حتی به ما کمک می‌کنند، اما بعضی از آن‌ها می‌توانند باعث بیماری شوند. دو نوع میکروب اصلی وجود دارند: ویروس۴ و باکتری۵. آنتی‌بیوتیک‌ها فقط علیه باکتری‌های مضر عمل می‌کنند و بر روی ویروس‌ها اثری ندارند.
تصور کنید باکتری‌های مضر مانند سربازان دشمنی هستند که به قلعه‌ی بدن شما حمله کرده‌اند. آنتی‌بیوتیک‌ها مانند گروهی از شوالیه‌های زره‌پوش هستند که برای نابودی این مهاجمان فرستاده می‌شوند. آن‌ها به روش‌های مختلفی با باکتری‌ها مبارزه می‌کنند؛ یا دیواره‌ی محافظ آن‌ها را خراب می‌کنند، یا جلوی تکثیر و زیاد شدن آن‌ها را می‌گیرند.
| ویژگی | عفونت باکتریایی | عفونت ویروسی |
|---|---|---|
| نمونه بیماری | گلودرد چرکی، عفونت ادراری | سرماخوردگی، آنفولانزا |
| داروی مؤثر | آنتی‌بیوتیک | آنتی‌بیوتیک بی‌اثر است |
| اندازه میکروب | بزرگ‌تر و پیچیده‌تر | بسیار کوچک و ساده |
کشف یک قهرمان اتفاقی
داستان کشف آنتی‌بیوتیک بسیار جالب است. در سال 1928، یک دانشمند اسکاتلندی به نام الکساندر فلمینگ۶ متوجه شد که در یکی از ظروف آزمایشگاهش که حاوی باکتری بود، قارچی رشد کرده و باکتری‌های اطراف آن از بین رفته‌اند. او ماده‌ای را که توسط این قارچ تولید می‌شد، پنی‌سیلین۷ نامید. این کشف تصادفی، دنیای پزشکی را برای همیشه تغییر داد و جان میلیون‌ها نفر را نجات داد.
انواع مختلف آنتی‌بیوتیک و نحوه عملکرد آن‌ها
آنتی‌بیوتیک‌ها به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. هر گروه، باکتری‌های خاصی را هدف قرار می‌دهد. بعضی از آن‌ها طیف گسترده۸ هستند، یعنی روی انواع زیادی از باکتری‌ها اثر می‌گذارند و بعضی دیگر طیف محدود۹ هستند و فقط تعداد کمی از باکتری‌ها را از بین می‌برند. پزشک با توجه به نوع عفونت، آنتی‌بیوتیک مناسب را انتخاب می‌کند.
| نوع آنتی‌بیوتیک | مثالی از بیماری | نحوه عملکرد |
|---|---|---|
| پنی‌سیلین | گلودرد استرپتوکوکی | تخریب دیواره سلولی باکتری |
| ماکرولیدها | سینه‌پهلو | جلوگیری از ساخت پروتئین در باکتری |
| تتراسایکلین | آکنه شدید | توقف رشد و تکثیر باکتری |
چگونه آنتی‌بیوتیک ها را به درستی مصرف کنیم؟
مصرف درست آنتی‌بیوتیک به اندازه خود دارو مهم است. اگر آنتی‌بیوتیک را به طور نادرست مصرف کنیم، باکتری‌ها یاد می‌گیرند که در برابر دارو مقاوم۱۰ شوند. این به معنای آن است که دارو دیگر روی آن‌ها اثر نمی‌کند و بیماری سخت‌تر درمان می‌شود.
قوانین طلایی مصرف آنتی‌بیوتیک:
- فقط با تجویز پزشک مصرف شود.
- دوز۱۱ تعیین شده توسط پزشک را دقیقا رعایت کنید (نه بیشتر، نه کمتر).
- دوره درمان را حتی اگر احساس بهبودی کردید، کامل کنید.
- هرگز آنتی‌بیوتیک باقی‌مانده را برای بیماری بعدی خود یا دیگران استفاده نکنید.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: خیر. سرماخوردگی معمولی توسط ویروس ایجاد می‌شود و آنتی‌بیوتیک‌ها روی ویروس‌ها هیچ اثری ندارند. مصرف آنتی‌بیوتیک در این مواقع نه تنها کمکی نمی‌کند، بلکه ممکن است باعث عوارض جانبی یا مقاومت باکتریایی شود.
پاسخ: به محضی که یادتان آمد، آن را مصرف کنید. اما اگر تقریباً زمان نوبت بعدی رسیده است، نوبت فراموش شده را رها کرده و به برنامه عادی خود بازگردید. هرگز برای جبران، دو دوز را با هم مصرف نکنید.
پاسخ: وقتی دوره آنتی‌بیوتیک را کامل نمی‌کنیم، قوی‌ترین باکتری‌ها زنده می‌مانند و تکثیر می‌شوند. این باکتری‌های قوی، نسل‌های بعدی خود را در برابر آن آنتی‌بیوتیک مقاوم می‌کنند. در نتیجه، دفعه بعد که به عفونت مبتلا شویم، آن دارو دیگر کارایی ندارد.
پاورقی
۱آنتی‌بیوتیک (Antibiotic): ماده‌ای که رشد میکروارگانیسم‌ها را متوقف یا آن‌ها را نابود می‌کند.
۲عفونت باکتریایی (Bacterial Infection): بیماری ناشی از حمله و تکثیر باکتری‌های مضر در بدن.
۳میکروب (Microbe): موجود زنده بسیار کوچک که فقط با میکروسکوپ دیده می‌شود.
۴ویروس (Virus): ذره‌ای عفونی که بسیار کوچک‌تر از باکتری است و برای تکثیر به سلول میزبان نیاز دارد.
۵باکتری (Bacterium): موجودات میکروسکوپی تک‌سلولی که برخی مفید و برخی بیماری‌زا هستند.
۶الکساندر فلمینگ (Alexander Fleming): دانشمند اسکاتلندی که پنی‌سیلین را کشف کرد.
۷پنی‌سیلین (Penicillin): اولین آنتی‌بیوتیک کشف شده که از قارچ گرفته می‌شود.
۸طیف گسترده (Broad-Spectrum): آنتی‌بیوتیکی که روی انواع زیادی از باکتری‌ها مؤثر است.
۹طیف محدود (Narrow-Spectrum): آنتی‌بیوتیکی که فقط روی تعداد محدودی از باکتری‌ها مؤثر است.
۱۰مقاومت (Resistance): توانایی باکتری در زنده ماندن در برابر آنتی‌بیوتیک.
۱۱دوز (Dose): مقدار دارویی که در یک نوبت باید مصرف شود.