مقایسه‌ی ویروس و باکتری

ویروس و باکتری: دنیای کوچک و شگفت‌انگیز

ساختار و اندازه: ساختمان بدن ویروس و باکتری

ویروس‌ها و باکتری‌ها از نظر ساختاری کاملاً با هم متفاوت هستند. باکتری‌ها موجودات زنده‌ی تک‌سلولی^۳ هستند که همه‌ی اجزای لازم برای زندگی و تولیدمثل را در درون خود دارند. در مقابل، ویروس‌ها حتی یک سلول کامل هم نیستند و به تنهایی نمی‌توانند کاری انجام دهند.

برای درک بهتر، یک باکتری را مانند یک کارخانه‌ی کوچک در نظر بگیرید که دیواره دارد، ماشین‌آلات (اندامک‌ها) درونش است و می‌تواند مواد غذایی را به انرژی تبدیل کند. اما یک ویروس بیشتر شبیه یک کلید است؛ فقط یک پوسته (کپسید^۴) و یک دستورالعمل (ماده‌ی ژنتیکی) درون آن. این "کلید" فقط برای باز کردن "قفل" سلول‌های میزبان ساخته شده است.

روش تولیدمثل: داستان یک دزد و یک تقسیم‌کننده

باکتری‌ها به روشی بسیار ساده به نام "تقسیم دوتری^۵" تولیدمثل می‌کنند. یک باکتری بزرگ می‌شود و سپس خودش را به دو باکتری کاملاً یکسان تقسیم می‌کند. این فرآیند می‌تواند بسیار سریع باشد، گاهی در کمتر از 20 دقیقه!

اما ویروس‌ها داستان کاملاً متفاوتی دارند. آن‌ها مانند یک دزد هستند که باید به یک خانه (سلول میزبان) نفوذ کنند. ویروس به سلول می‌چسبد، سپس ماده‌ی ژنتیکی خود را به داخل سلول تزریق می‌کند. این ماده، کنترل "مرکز فرمان" سلول را به دست می‌گیرد و به آن دستور می‌دهد تا به جای کارهای عادی، هزاران ویروس جدید بسازد. در نهایت، سلول پر از ویروس می‌شود و می‌ترکد و ویروس‌های جدید آزاد می‌شوند تا به سلول‌های دیگر حمله کنند.

نقش در سلامت: از دشمنی تا دوستی

بسیاری از باکتری‌ها نه تنها مضر نیستند، بلکه برای ما مفید و ضروری هستند. برای مثال، باکتری‌های روده‌ی ما به هضم غذا کمک می‌کنند و حتی برخی ویتامین‌ها را برای ما می‌سازند. فقط تعداد کمی از باکتری‌ها باعث بیماری می‌شوند، مانند باکتری عامل گلودرد چرکی.

اما تقریباً همه‌ی ویروس‌ها برای انسان بیماری‌زا^۶ هستند. آن‌ها عامل بیماری‌های شایعی مانند سرماخوردگی، آنفلوانزا، آبله مرغان و کرونا هستند. از آنجایی که ویروس‌ها در درون سلول‌های ما پنهان می‌شوند، مبارزه با آن‌ها سخت‌تر است.

روش‌های مبارزه: تفاوت مهم در درمان

از آنجایی که باکتری‌ها موجودات زنده‌ی کاملی هستند، می‌توان با داروهایی به نام آنتی‌بیوتیک آن‌ها را از بین برد یا رشدشان را متوقف کرد. آنتی‌بیوتیک‌ها به قسمت‌های خاصی از باکتری، مانند دیواره‌ی سلولی آن، حمله می‌کنند.

اما آنتی‌بیوتیک‌ها بر روی ویروس‌ها هیچ تأثیری ندارند! زیرا ویروس‌ها دیواره‌ی سلولی ندارند و عملاً هیچ کاری انجام نمی‌دهند تا دارو بتواند به آن حمله کند. برای پیشگیری از بیماری‌های ویروسی، از واکسن استفاده می‌کنیم. واکسن سیستم ایمنی بدن ما را آموزش می‌دهد تا بدون این که بیمار شویم، ویروس را بشناسد و در صورت حمله‌ی واقعی، بتواند به سرعت آن را نابود کند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱ ویروس (Virus): ذره‌ای بسیار ریز که تنها در درون سلول‌های موجودات زنده می‌تواند تکثیر شود.
^۲ باکتری (Bacterium): موجودات میکروسکوپی تک‌سلولی که ساختار سلولی ساده‌ای دارند.
^۳ تک‌سلولی (Unicellular): موجود زنده‌ای که تنها از یک سلول تشکیل شده است.
^۴ کپسید (Capsid): پوسته‌ی پروتئینی که ماده‌ی ژنتیکی ویروس را احاطه کرده است.
^۵ تقسیم دوتایی (Binary Fission): روش تولیدمثل ساده‌ی باکتری‌ها که در آن یک سلول به دو سلول یکسان تقسیم می‌شود.
^۶ بیماری‌زا (Pathogenic): توانایی ایجاد بیماری را داشتن.