رابطه‌ی غذایی چیست؟
زنجیره‌ی غذایی: مسیر سفر انرژی
همه‌ی موجودات زنده برای زنده ماندن به انرژی نیاز دارند. این انرژی از خورشید شروع می‌شود و سپس از یک موجود به موجود دیگر منتقل می‌شود. به این مسیر انتقال انرژی، زنجیره‌ی غذایی می‌گویند. هر حلقه در این زنجیره یک «سطح غذایی» نامیده می‌شود.
مثال: انرژی خورشید → علف (تولیدکننده۴) → خرگوش (مصرف‌کننده۵) → روباه (شکارچی۶).
| محیط | نمونه‌ی زنجیره‌ی غذایی | سطح‌های غذایی |
|---|---|---|
| مرتع | گیاه → ملخ → قورباغه → مار | ۴ سطح |
| دریا | جلبک → ماهی کوچک → ماهی بزرگ | ۳ سطح |
| باغ | شهد گل → پروانه → پرنده | ۳ سطح |
شبکه‌ی غذایی: اتصال همه‌ی زنجیره‌ها
در طبیعت، زنجیره‌های غذایی به تنهایی وجود ندارند. آن‌ها مانند تارهای یک تار عنکبوت بزرگ به هم متصل هستند. به این ارتباط پیچیده، شبکه‌ی غذایی می‌گویند. برای مثال، یک روباه ممکن است فقط خرگوش نخورد، بلکه موش، پرنده یا حتی حشرات نیز شکار کند. همین طور، یک خرگوش ممکن است توسط روباه، گرگ یا پرندگان شکاری شکار شود.
این شبکه باعث می‌شود اگر تعداد یک گونه کم یا زیاد شود، تعادل کل محیط زیست به هم نخورد. اینجا است که اهمیت رابطه‌ی غذایی مشخص می‌شود.
انواع اصلی رابطه‌های غذایی
رابطه‌های غذایی به سه دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند:
| نوع رابطه | توضیح | مثال |
|---|---|---|
| شکار و شکارچی۷ | یک موجود (شکارچی)، موجود دیگری (شکار) را می‌خورد. | شیر → گوزن |
| رقابت۸ | دو یا چند موجود برای یک منبع غذایی مشترک با هم رقابت می‌کنند. | دو گونه پرنده که هر دو دانه می‌خورند. |
| همزیستی۹ | دو موجود با هم زندگی می‌کنند و این رابطه برای حداقل یکی از آن‌ها مفید است. | زنبور عسل و گل |
یک آزمایش فکری: اگر شکارچی نباشد چه می‌شود؟
فرض کنید در یک جزیره، فقط گیاه و خرگوش وجود دارد. اگر هیچ شکارچی مثل روباه یا گرگی نباشد، چه اتفاقی می‌افتد؟ تعداد خرگوش‌ها خیلی زیاد می‌شود. آن‌ها تمام گیاهان را می‌خورند و در نهایت، دیگر غذایی برای خوردن باقی نمی‌ماند. در این صورت، بسیاری از خرگوش‌ها از گرسنگی می‌میرند. این مثال ساده نشان می‌دهد که رابطه‌ی غذایی چگونه تعادل طبیعت را حفظ می‌کند.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. در حالی که رابطه‌ی شکار و شکارچی معروف‌ترین نوع است، اما رقابت برای غذا و همکاری‌های مفید (مانند گرده‌افشانی) نیز بخشی از رابطه‌ی غذایی محسوب می‌شوند.
حذف یک گونه می‌تواند مانند ریختن یک ردیف دومینو، تعادل کل شبکه را به هم بزند. ممکن است گونه‌ای که شکار آن بوده، زیاد شود و گونه‌ای که برای غذا به آن وابسته بوده، گرسنه بماند.
انسان بخشی از این شبکه‌ی پیچیده است. ما هم شکارچی هستیم (ماهیگیری، شکار)، هم با دیگر گونه‌ها رقابت می‌کنیم و فعالیت‌هایمان (مانند آلودگی یا قطع درختان) می‌تواند رابطه‌های غذایی طبیعی را تغییر دهد.
پاورقی
۱ رابطه‌ی غذایی (Food Relationship): به ارتباطاتی گفته می‌شود که در آن موجودات زنده برای تأمین انرژی و مواد مغذی به یکدیگر وابسته هستند.
۲ زنجیره‌ی غذایی (Food Chain): یک مسیر خطی که نشان می‌دهد انرژی چگونه از یک موجود به موجود دیگر منتقل می‌شود.
۳ شبکه‌ی غذایی (Food Web): مجموعه‌ای به هم پیوسته از زنجیره‌های غذایی که ارتباطات غذایی کامل یک محیط را نشان می‌دهد.
۴ تولیدکننده (Producer): موجوداتی مانند گیاهان که خودشان غذا می‌سازند.
۵ مصرف‌کننده (Consumer): موجوداتی که برای تأمین انرژی، موجودات دیگر را می‌خورند.
۶ شکارچی (Predator): حیوانی که حیوانات دیگر را شکار می‌کند.
۷ شکار و شکارچی (Predation).
۸ رقابت (Competition).
۹ همزیستی (Symbiosis).