زنجیره غذایی چیست؟
انرژی؛ سوخت اصلی زندگی
همهٔ موجودات زنده برای زنده ماندن و رشد کردن به انرژی نیاز دارند. این انرژی از کجا می‌آید؟ پاسخ این سؤال در نور خورشید نهفته است. گیاهان با استفاده از نور خورشید، غذاسازی می‌کنند. به این فرآیند (فتوسنتز)1 می‌گویند. معادلهٔ ساده‌شدهٔ آن به این صورت است:
این غذا (انرژی) در بدن گیاه ذخیره می‌شود و وقتی یک خرگوش آن گیاه را می‌خورد، این انرژی به بدن خرگوش منتقل می‌شود. سپس، اگر یک روباه خرگوش را شکار کند، انرژی دوباره جابجا می‌شود. این جریان انتقال انرژی، اساس زنجیره غذایی است.
سطح‌بندی موجودات در زنجیره غذایی
هر زنجیره غذایی از چندین حلقه یا سطح تشکیل شده است. موجودات در این سطوح بر اساس نقشی که در تهیه و مصرف غذا دارند، دسته‌بندی می‌شوند.
| نام سطح | توضیح نقش | مثال‌ها |
|---|---|---|
| تولیدکنندگان2 | موجوداتی که خودشان غذاسازی می‌کنند. پایه و اساس هر زنجیره هستند. | گیاهان، علف، جلبک‌ها |
| مصرف‌کنندگان3 | موجوداتی که برای تأمین انرژی، دیگر موجودات را می‌خورند. | خرگوش، گوزن، موش |
| شکارچیان4 | مصرف‌کنندگانی که جانوران دیگر را شکار می‌کنند. | روباه، عقاب، شیر |
| تجزیه‌کنندگان5 | موجوداتی که بقایای جانداران مرده را تجزیه و به خاک برمی‌گردانند. | کرم خاکی، قارچ، باکتری |
تفاوت زنجیره غذایی و شبکه غذایی
یک زنجیره غذایی مسیر ساده و خطی انتقال انرژی را نشان می‌دهد؛ مانند: علف → خرگوش → روباه. اما در دنیای واقعی، یک جانور فقط از یک نوع غذا نمی‌خورد. برای مثال، یک خرگوش ممکن است چند نوع گیاه مختلف بخورد و یک روباه هم ممکن است خرگوش، موش و پرنده شکار کند. به این ارتباطات پیچیده‌تر که چندین زنجیره غذایی را به هم وصل می‌کنند، شبکه غذایی6 می‌گویند. شبکه غذایی مانند یک تار عنکبوت بزرگ است که همهٔ موجودات یک محیط را به هم وصل می‌کند.
یک مثال ملموس از باغچهٔ خانه
بیایید یک زنجیره غذایی ساده را در یک باغچه تصور کنیم:
در این مثال، انرژی خورشید به گیاه میرسد. کفشدوزک از برگ گیاه تغذیه می‌کند. سپس یک گنجشک، کفشدوزک را می‌خورد و در نهایت، یک شاهین، گنجشک را شکار می‌کند. اگر به اطراف خود دقت کنید، می‌توانید نمونه‌های زیادی از این زنجیره‌ها را پیدا کنید.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
بله، انسان‌ها نیز در زنجیره‌های غذایی قرار دارند. ما هم از تولیدکنندگان (مانند گندم و برنج) و هم از مصرف‌کنندگان (مانند گوسفند و مرغ) تغذیه می‌کنیم. بنابراین، انسان می‌تواند در سطوح مختلفی از زنجیره غذایی باشد.
اگر یک حلقه از بین برود، تعادل زنجیره به هم می‌خورد. برای مثال، اگر همهٔ شکارچیان یک منطقه ناپدید شوند، تعداد جانوران گیاهخوار خیلی زیاد می‌شود و آن‌ها تمام گیاهان را می‌خورند. این کار باعث نابودی گیاهان و در نهایت گرسنگی گیاهخواران می‌شود.
تقریباً بله. در اکوسیستم‌های خشکی و آب‌های کم‌عمق، تولیدکنندگان اصلی گیاهان هستند. اما در اعماق اقیانوس که نور خورشید وجود ندارد، برخی باکتری‌ها از مواد شیمیایی برای غذاسازی استفاده می‌کنند و پایهٔ زنجیره هستند.
پاورقی
1 فتوسنتز (Photosynthesis)
2 تولیدکنندگان (Producers)
3 مصرف‌کنندگان (Consumers)
4 شکارچیان (Predators)
5 تجزیه‌کنندگان (Decomposers)
6 شبکه غذایی (Food Web)