تشدید چیست و چگونه لفظ می‌شود؟
تشدید، یک علامت کوچولوی پرزور
تشدید علامتی شبیه یک مژهٔ کوچک (ـّ) است که روی بعضی حروف می‌نشینند. وقتی این علامت روی یک حرف باشد، یعنی باید صدای آن حرف را کمی محکم‌تر و کشیده‌تر بگوییم، انگار که حرف دارد دوبرابر قدرت پیدا می‌کند! به این کار در فارسی تشدید یا تضعیف۲ می‌گویند.
برای مثال، کلمهٔ مدرّس را در نظر بگیرید. این کلمه به معنی آموزگار است. اگر دقت کنید، روی حرف ر یک علامت تشدید وجود دارد. پس باید اینطور تلفظ کنیم: مَد-ررَس. می‌بینید که صدای ر کمی کشیده و قوی‌تر شد.
چگونه تشدید را بخوانیم و بنویسیم؟
خواندن تشدید بسیار آسان است. کافی است وقتی به حرف دارای تشدید می‌رسید، صدای آن حرف را دو بار اما پشت سر هم و سریع تکرار کنید. مانند وقتی که یک ماشین اسباب‌بازی را با سرعت زیاد به جلو می‌رانید: وِرررروم!
در نوشتن، علامت تشدید را مانند یک کمان کوچک روی حرف می‌گذاریم. برای مثال:
| کلمه | حرف دارای تشدید | تلفظ صحیح | معنی |
|---|---|---|---|
| حقّ | ق | حَقّ → حَقَق | سزاواری، حقیقت |
| زلّزلۀ | ل | زَلْزلَه → زَلَلْله | زمین‌لرزه |
| حاسّۀ | س | حاسَه → حاسَسَه | حسگر (مثلاً در بینی) |
تشدید در زندگی روزمره
شما هر روز کلمات زیادی را می‌بینید و می‌شنوید که تشدید دارند. وقتی نام مسجد حضرت عبدالعظیم۳ را می‌شنوید، روی ظ در کلمهٔ عظیم یک تشدید پنهان وجود دارد و باید بگویید: عَظْظیم. یا وقتی می‌خواهید بگویید سیب‌زردِ تردّ، روی ر در ترد تشدید می‌آید و صدای ر را کشیده می‌کنید: تَرْرْد. این موضوع مانند وقتی است که یک آدامس را می‌کشید و طولانی می‌شود!
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: خیر، این علامت در زبان‌های دیگر مانند عربی نیز استفاده می‌شود. اما در فارسی، ما آن را برای تلفظ صحیح برخی کلمات به کار می‌بریم.
پاسخ: ممکن است معنی کلمه عوض شود. مثلاً حق (به معنی سزاواری) با حقّ (که تأکید بیشتری دارد) کمی فرق می‌کند. پس بهتر است آن را صحیح بخوانیم.
پاسخ: معمولاً روی حروف ر، د، س، ت، ق، ل، ب، ن، م، ط، ظ، ض، ص، ذ، ث، ح، ع، غ، ج، ش، ف، و، ی ممکن است تشدید بیاید. اما در فارسی رایج، بیشتر روی حروف اول دیده می‌شود.
پاورقی
۱تشدید (Tashdid): علامتی در خط فارسی و عربی که نشان‌دهندهٔ تکرار یک حرف صامت است.
۲تضعیف (Tad'if): واژه‌ای دیگر برای تشدید، به معنی دوبرابر کردن.
۳عبدالعظیم (Abdolazim): نام یک امام‌زاده بزرگوار در شهر ری.