حابس۱: دروازه حیاتی کلیه
حابس کلیه چیست و کجا قرار دارد؟
اگر کلیه را به یک کارخانه تصفیه‌ی پیشرفته تشبیه کنیم، حابس۱ درگاه ورود مواد اولیه و خروج محصولات نهایی و ضایعات این کارخانه است. این ناحیه یک فرورفتگی تقریباً بیضی‌شکل در لبه‌ی داخلی هر کلیه است. کلیه‌ها در پشت حفره شکم و در دو طرف ستون فقرات قرار دارند. حابس هر کلیه دقیقاً رو به ستون فقرات است، گویی که یک درگاه اختصاصی برای اتصال به سیستم‌های اصلی بدن دارد.
اجزای اصلی که از این درگاه عبور می‌کنند عبارت‌اند از:
- سرخرگ کلیوی۲: خون پر از مواد زائد و اکسیژن را از قلب به کلیه می‌آورد تا تصفیه شود.
- سیاهرگ کلیوی۳: خون تصفیه‌شده و پاک را از کلیه خارج کرده و به سوی قلب بازمی‌گرداند.
- میزنای۴ (حالب): لوله‌ای که ادرار تولیدشده در کلیه را به مثانه منتقل می‌کند.
عبور این سه ساختار حیاتی از یک نقطه‌ی متمرکز، طراحی بسیار هوشمندانه‌ای است که کارایی کلیه را افزایش می‌دهد.
| نام جزء | وظیفه اصلی | جهت حرکت |
|---|---|---|
| سرخرگ کلیوی | رساندن خون حاوی مواد زائد به کلیه برای تصفیه | → به درون کلیه |
| سیاهرگ کلیوی | خارج کردن خون تصفیه‌شده از کلیه | ← به بیرون کلیه |
| میزنای (حالب) | انتقال ادرار از کلیه به مثانه | ← به بیرون کلیه |
سفر یک قطره خون از دروازه کلیه
برای درک بهتر عملکرد حابس، بهتر است مسیر یک قطره خون را در کلیه دنبال کنیم. این سفر از حابس شروع و در حابس پایان می‌یابد.
گام اول: ورود
خون پس از عبور از آئورت (سرخرگ اصلی بدن)، به سرخرگ کلیوی می‌ریزد. سرخرگ کلیوی در ناحیه‌ی حابس وارد کلیه می‌شود. این خون حاوی مواد مفیدی مانند گلوکز (قند) و اکسیژن و همچنین مواد زائدی مانند اوره۵ و کراتینین۶ است.
گام دوم: تصفیه
پس از ورود، سرخرگ کلیوی به شاخه‌های بسیار کوچک‌تری تقسیم می‌شود. این شاخه‌ها به واحدهای تصفیه‌کننده‌ی میکروسکوپی به نام نفرون۷ می‌روند. در نفرون، مواد زائد و آب اضافی از خون جدا شده و ادرار اولیه را تشکیل می‌دهند. مواد مفید خون دوباره جذب می‌شوند.
گام سوم: خروج
خون پاک‌شده توسط سیاهرگ‌های کوچک جمع‌آوری می‌شود. این سیاهرگ‌ها به هم می‌پیوندند و در نهایت سیاهرگ کلیوی را تشکیل می‌دهند که از همان ناحیه‌ی حابس، اما از مسیری مجزا، از کلیه خارج می‌شود تا خون تصفیه‌شده را به گردش عمومی خون بازگرداند.
اهمیت حابس در پزشکی و سلامت
حابس فقط یک گذرگاه ساده نیست. پزشکان با بررسی این ناحیه می‌توانند به سلامت کلیه پی ببرند. برای مثال، در سونوگرافی، ساختار حابس و عروق اطراف آن به دقت بررسی می‌شود. اگر سرخرگ کلیوی به دلیل وجود پلاک‌های چربی تنگ شود (بیماری تنگی سرخرگ کلیوی)، خون‌رسانی به کلیه کاهش یافته و ممکن است منجر به فشار خون بالا و حتی نارسایی کلیه شود. این مشکل اغلب از طریق حابس تشخیص داده می‌شود.
علاوه بر این، سنگ‌های کلیوی که در لگنچه کلیه (فضای جمع‌آوری ادرار که در ناحیه حابس قرار دارد) تشکیل می‌شوند، اگر بزرگ باشند می‌توانند مسیر میزنای را در نقطه خروج از حابس مسدود کنند. این انسداد باعث درد شدید (قولنج کلیوی) و اختلال در دفع ادرار می‌گردد.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاورقی
۱ حابس (Hilum): نقطه ورود و خروج ساختارهای عروقی و مجاری از یک اندام توخالی یا غده‌ای.
۲ سرخرگ کلیوی (Renal Artery): شریان اصلی که خون را به کلیه می‌رساند.
۳ سیاهرگ کلیوی (Renal Vein): ورید اصلی که خون تصفیه‌شده را از کلیه خارج می‌کند.
۴ میزنای (Ureter): لوله‌ای که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کند.
۵ اوره (Urea): ماده زائد حاصل از تجزیه پروتئین‌ها در کبد.
۶ کراتینین (Creatinine): ماده زائد حاصل از فعالیت طبیعی عضلات.
۷ نفرون (Nephron): واحد عملکردی و ساختاری کلیه که مسئول تصفیه خون و تشکیل ادرار است.
۸ حابس ریه (Hilum of Lung): ناحیه‌ای در ریه که نایژه، سرخرگ و سیاهرگ ریوی از آن عبور می‌کنند.