پریکارد؛ کیسه‌ای محافظ برای قلب شما
پریکارد چیست و کجاست؟
قلب شما، این عضو خستگی‌ناپذیر که بی‌وقفه خون را به تمام بدن پمپاژ می‌کند، خود نیاز به یک محافظ دارد. این محافظ، یک کیسه‌ی دو لایه به نام پریکارد۱ است که قلب و رگ‌های خونی بزرگ متصل به آن را در بر می‌گیرد. تصور کنید قلب شما یک مروارید بسیار گران‌قیمت است و پریکارد، صدف محکمی است که از آن در برابر ضربات و آسیب‌های احتمالی محافظت می‌کند. این کیسه در قفسه‌ی سینه و پشت استخوان جناق قرار دارد.
| نام لایه | توضیح | تشبیه |
|---|---|---|
| پریکارد جداری۲ | لایه‌ی بیرونی ضخیم و بادوام. مانند یک کیسه‌ی پلاستیکی سفت است. | دیواره‌ی یک توپ فوتبال |
| پریکارد احشایی۳ (اپیکارد۴) | لایه‌ی نازک و ظریفی که مستقیماً روی عضله‌ی قلب را می‌پوشاند. | پوست بسیار نازک روی یک میوه |
| حفره‌ی پریکارد۵ | فضای بین دو لایه که حاوی مایع لغزنده‌ای است. | لایه‌ی نازک روغن بین دو ورق پلاستیک |
وظایف اصلی پریکارد: فراتر از یک محافظ ساده
پریکارد فقط یک محافظ فیزیکی نیست؛ بلکه چندین نقش حیاتی برای سلامت قلب ایفا می‌کند:
۱. محافظت مکانیکی: مانند یک ضربه‌گیر عمل می‌کند و قلب را در برابر کشش‌های ناگهانی و ضربات مستقیم به قفسه‌ی سینه محافظت می‌نماید.
۲. کاهش اصطکاک: مایع موجود در حفره‌ی پریکارد مانند یک روان‌ساز طبیعی عمل کرده و باعث می‌شود قلب به راحتی و با کمترین اصطکاک در درون قفسه‌ی سینه منقبض و منبسط شود. اگر این مایع نبود، حرکت قلب مانند مالیدن دو تکه چرم خشک به هم بود.
۳. جلوگیری از گشاد شدن بیش از حد قلب: پریکارد مانند یک کیسه‌ی نسبتاً محکم، از بزرگ شدن ناگهانی و بیش از حد حفره‌های قلب در هنگام دریافت حجم زیادی از خون جلوگیری می‌کند. این کار به حفظ کارایی پمپاژ قلب کمک می‌کند.
۴. ثابت نگه داشتن موقعیت قلب: پریکارد با اتصال به دیافراگم و دیواره‌ی قفسه‌ی سینه، قلب را در جایگاه صحیح خود ثابت نگه می‌دارد و از چرخش یا جابه‌جایی آن جلوگیری می‌کند.
یک آزمایش کوچک برای درک عملکرد پریکارد
برای درک بهتر عملکرد پریکارد، این آزمایش ساده را در ذهن خود تصور کنید: دو ورق پلاستیکی شفاف و نازک بردارید. بین آن‌ها چند قطره آب یا روغن بچکانید. حالا سعی کنید ورق‌ها را روی هم بلغزانید. خواهید دید که به راحتی روی هم می‌لغزند. حالا آب را پاک کنید و دوباره امتحان کنید؛ اصطکاک زیادی حس خواهید کرد. مایع پریکارد دقیقاً همین نقش را برای قلب بازی می‌کند.
وقتی پریکارد بیمار می‌شود: شایع‌ترین مشکلات
همانند هر بخش دیگری از بدن، پریکارد نیز ممکن است دچار مشکل شود. دو بیماری مهم مرتبط با پریکارد عبارت‌اند از:
پریکاردیت۶ (التهاب آبشامه‌ی قلب): این حالت زمانی رخ می‌دهد که پریکارد ملتهب می‌شود. التهاب می‌تواند به دنبال یک عفونت ویروسی (مانند سرماخوردگی)، یک حمله‌ی قلبی، یا یک بیماری خودایمنی ایجاد شود. فرد مبتلا اغلب درد تیز و شدیدی در قفسه‌ی سینه احساس می‌کند که ممکن است با دراز کشیدن بدتر شود. گاهی اوقات مایع بین دو لایه افزایش می‌یابد که به آن افیوژن پریکارد۷ می‌گویند.
تامپوناد قلبی۸: این یک وضعیت بسیار خطرناک و تهدیدکننده‌ی زندگی است. اگر در اثر التهاب یا خونریزی، مایع به سرعت در حفره‌ی پریکارد جمع شود، فشار زیادی به قلب وارد می‌آورد و مانع از گشاد شدن کامل حفره‌های قلب می‌شود. در نتیجه، قلب نمی‌تواند خون کافی را پمپاژ کند. مانند این است که قلب شما در یک مشت محکم فشرده شده باشد.
| نام بیماری | علت اصلی | علائم شایع | وضعیت |
|---|---|---|---|
| پریکاردیت | عفونت (عموماً ویروسی)، حمله قلبی | درد قفسه سینه تیز، تب خفیف | هشدار |
| افیوژن پریکارد | عارضه‌ای از پریکاردیت یا سرطان | تنگی نفس، احساس سنگینی در سینه | خطرناک |
| تامپوناد قلبی | افیوژن سریع پریکارد یا خونریزی | افت فشار خون شدید، غش کردن | اورژانسی |
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: خیر، پریکارد برای حیات کاملاً ضروری نیست، اما وجود آن برای عملکرد بهینه و محافظت از قلب بسیار مهم است. در برخی عمل‌های جراحی (مثلاً برای درمان بیماری‌های خاص)، بخشی یا تمام پریکارد برداشته می‌شود. قلب بدون پریکارد همچنان می‌تپد، اما ممکن است در بلندمدت بیشتر در معرض کشش یا چسبندگی به بافت‌های اطراف قرار گیرد.
پاسخ: خیر، همه‌ی دردهای قفسه‌ی سینه قلبی نیستند. درد پریکاردیت معمولاً تیز و سوزناک است و با دراز کشیدن یا تنفس عمیق بدتر می‌شود و با نشستن و خم شدن به جلو بهتر می‌شود. اما درد حمله‌ی قلبی بیشتر به صورت فشاردهنده و سنگین است که ممکن است به گردن، فک یا بازوها تیر بکشد و معمولاً با فعالیت بدنی تشدید می‌شود. در هر صورت، هر دردی در قفسه‌ی سینه باید توسط پزشک بررسی شود.
پاسخ: معمولاً پس از پایان دوره‌ی درمان و بهبودی کامل، فرد می‌تواند به تدریج فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرد. اما حین دوره‌ی فعال بیماری، استراحت بسیار مهم است زیرا فعالیت می‌تواند التهاب را تشدید کند. تصمیم‌گیری نهایی در این مورد باید حتماً با مشورت پزشک متخصص باشد.
پاورقی
۱ پریکارد (Pericardium): به معنای "دورِ قلب" است.
۲ پریکارد جداری (Parietal Pericardium): لایه بیرونی.
۳ پریکارد احشایی (Visceral Pericardium): لایه داخلی که به خود قلب چسبیده است.
۴ اپیکارد (Epicardium): نام دیگر پریکارد احشایی.
۵ حفره پریکارد (Pericardial Cavity): فضای بین دو لایه.
۶ پریکاردیت (Pericarditis): التهاب پرده پریکارد.
۷ افیوژن پریکارد (Pericardial Effusion): جمع شدن مایع اضافی در حفره پریکارد.
۸ تامپوناد قلبی (Cardiac Tamponade): فشرده شدن قلب به دلیل تجمع مایع و افزایش فشار درون پریکارد.