خط بریل و نقش پوست در خواندن نابینایان
خط بریل چیست و چگونه متولد شد؟
خط بریل یک سیستم خواندن و نوشتن است که از نقاط برجسته تشکیل شده است. افراد نابینا با لمس این نقاط توسط سرانگشتان خود، حروف، اعداد و نمادها را تشخیص می‌دهند. این خط را لویی بریل1، یک آموزگار نابینای فرانسوی، در قرن نوزدهم میلادی اختراع کرد. داستان از آنجا شروع شد که لویی در کودکی بینایی خود را از دست داد. او با سیستم «نوشتار شب‌نما» که توسط یک افسر ارتش برای خواندن پیام‌ها در تاریکی طراحی شده بود، آشنا شد. اما این سیستم پیچیده بود. لویی بریل که نابغه‌ای خلاق بود، این ایده را ساده‌تر کرد و سیستم شش‌نقطه‌ای امروزی را پایه‌گذاری نمود.
ایدهٔ اصلی بریل بسیار ساده اما هوشمندانه است: یک سلول واحد که می‌تواند حروف مختلف را نشان دهد. برای درک بهتر، یک دومینو را در نظر بگیرید. هر قطعه دومینو دارای نقاطی است. خط بریل نیز شبیه به این است، اما بسیار کوچک‌تر و دقیق‌تر. هر «خانه» یا سلول بریل، دارای شش نقطه است که در دو ستون و سه ردیف کنار هم قرار می‌گیرند. با برجسته کردن ترکیب‌های مختلفی از این نقاط، می‌توان همهٔ حروف الفبا را ایجاد کرد.
| حرف فارسی | الگوی نقاط در سلول بریل | توضیح |
|---|---|---|
| (الف) | فقط نقطه 1 برجسته است. | ساده‌ترین حرف |
| ب | نقاط 1 و 2 برجسته هستند. | حرف بعدی الفبا |
| پ | نقاط 1، 2، 3 و 4 برجسته هستند. | یک الگوی پیچیده‌تر |
نقش شگفت‌انگیز پوست در خواندن بریل
پوست ما، به‌ویژه در نوک انگشتان، یک عضو حسی بسیار پیشرفته است. وقتی شما یک کتاب معمولی را می‌خوانید، از چشم‌های خود استفاده می‌کنید. اما وقتی یک فرد نابینا خط بریل را می‌خواند، از پوست انگشتان خود به عنوان «چشم» استفاده می‌کند. پوست پر از پایانه‌های عصبی ریزی است که به فشار، ارتعاش و بافت حساس هستند. این پایانه‌ها هنگام لمس نقاط برجستهٔ بریل، سیگنال‌هایی را به مغز می‌فرستند.
مغز این سیگنال‌ها را با سرعت بسیار بالایی پردازش می‌کند و آن‌ها را به یک حرف یا کلمه تبدیل می‌نماید. این فرآیند نیاز به تمرین بسیار دارد. یک خوانندهٔ مبتدی بریل، ممکن است هر حرف را به‌صورت جداگانه و با کندی لمس کند. اما یک خوانندهٔ ماهر می‌تواند انگشتان خود را به سرعت روی خطوط حرکت دهد و کل کلمات و حتی عبارات را به‌صورت روان بخواند، درست مانند کسی که با چشم‌هایش سریع می‌خواند. به این توانایی، لمس پویا2 می‌گویند.
کاربردهای خط بریل در زندگی واقعی
خط بریل فقط برای خواندن کتاب‌های داستان نیست. این خط کلید استقلال افراد نابینا در بسیاری از جنبه‌های زندگی است. در ادامه به برخی از این کاربردها اشاره می‌کنیم:
برچسب‌گذاری: از خط بریل برای نوشتن برچسب روی قوطی‌های غذا، داروها، DVDها و حتی لباس‌ها استفاده می‌شود. به این ترتیب، یک فرد نابینا می‌تواند به‌راحتی کنسرو لوبیا را از کنسرو ذرت تشخیص دهد یا داروی مورد نیاز خود را بدون کمک دیگران پیدا کند.
علائم عمومی: در بسیاری از ساختمان‌های عمومی مانند کتابخانه‌ها، بیمارستان‌ها و ایستگاه‌های مترو، علائمی وجود دارد که نام اتاق‌ها، طبقات و مسیرها را به خط بریل نمایش می‌دهد. این علائم به افراد نابینا کمک می‌کند تا در محیط‌های ناآشنا به راحتی جهت‌یابی کنند.
وسایل الکترونیکی: امروزه دستگاه‌های پیشرفته‌ای به نام نمایشگر بریل3 ساخته شده‌اند. این دستگاه‌ها می‌توانند متن نمایش‌داده‌شده روی صفحهٔ کامپیوتر یا تلفن همراه را به صورت برجستگی‌های بریل نمایش دهند و به کاربر نابینا اجازه می‌دهند تا از این وسایل به طور کامل استفاده کند.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. خط بریل یک خط یا الفبا است، نه یک زبان. به عبارت دیگر، بریل یک روش برای نوشتن زبان‌های مختلف مانند فارسی، انگلیسی، عربی و... است. قواعد دستور زبان و معنی کلمات تغییر نمی‌کند، فقط شکل نوشتاری آن‌ها متفاوت می‌شود.
مانند هر مهارت جدیدی، یادگیری خط بریل در ابتدا نیاز به صبر و تمرین دارد. مغز و انگشتان باید به همکاری با یکدیگر عادت کنند. اما پس از مدتی، این کار تبدیل به یک فرآیند خودکار و سریع می‌شود. برای کودکان نابینا که از سنین پایین آموزش می‌بینند، خواندن بریل به اندازهٔ خواندن با چشم برای کودکان بینا طبیعی می‌شود.
فناوری‌های صوتی بسیار مفید هستند، اما نمی‌توانند به طور کامل جایگزین بریل شوند. خواندن بریل مهارت‌های املایی و دستور زبان را به طور مستقیم تقویت می‌کند. همچنین برای مطالعهٔ مطالب پیچیده‌ای مانند فرمول‌های ریاضی یا نت‌های موسیقی، بریل دقیق‌تر و کارآمدتر است. علاوه بر این، بریل استقلال بی‌صدایی را فراهم می‌کند؛ شما برای خواندن یک برچسب در یک مکان شلوغ نیازی به بلند کردن صدا ندارید.
خط بریل بسیار بیشتر از یک مجموعه نقطه است؛ این خط یک پل به سوی دانش و استقلال برای میلیون‌ها فرد نابینا در سراسر جهان است. این نوآوری ساده اما عمیق، نشان می‌دهد که چگونه انسان می‌تواند با استفاده از دیگر حواس خود، محدودیت‌ها را پشت سر بگذارد. درک نقش پوست به عنوان یک عضو خواننده، ما را با توانایی‌های شگفت‌انگیز بدن انسان آشنا می‌کند. حمایت از تولید منابع بریل و فراگیر کردن آن در فضاهای عمومی، گامی مهم به سمت ساختن جامعه‌ای برابر برای همه است.
پاورقی
1لویی بریل (Louis Braille): مخترع فرانسوی سیستم خط بریل.
2لمس پویا (Dynamic Touch): توانایی درک اطلاعات از طریق حرکت فعال انگشتان روی یک سطح.
3نمایشگر بریل (Braille Display): وسیله‌ای الکترونیکی که متن دیجیتال را به صورت برجستگی‌های بریل نشان می‌دهد.