نرخ تنفس: شماره‌گیر سلامتی بدن شما
نرخ تنفس چیست و چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟
نرخ تنفس1 به سادگی به معنای تعداد دفعاتی است که یک فرد در مدت یک دقیقه کامل، عمل دم (کشیدن هوا به داخل ریه‌ها) و بازدم (خارج کردن هوا از ریه‌ها) را انجام می‌دهد. این عدد یکی از چهار علامت حیاتی اصلی بدن، در کنار ضربان قلب، فشار خون و دمای بدن است. واحد اندازه‌گیری آن (breaths per minute) BPM یا «تعداد تنفس در دقیقه» است.
برای اندازه‌گیری دقیق آن، باید فرد در حالت استراحت کامل باشد. بهترین روش این است که بدون این که فرد متوجه شود (چرا که توجه به تنفس می‌تواند آن را تغییر دهد)، حرکت قفسه سینه او را به مدت یک دقیقه کامل بشمارید. روش دیگر، شمارش تعداد تنفس در 30 ثانیه و سپس ضرب کردن آن در 2 است.
محدوده طبیعی نرخ تنفس در گروه‌های سنی مختلف
محدوده طبیعی نرخ تنفس برای یک فرد بزرگسال سالم بین 12 تا 20 بار در دقیقه است. اما این عدد برای نوزادان و کودکان به طور طبیعی بیشتر است، زیرا بدن کوچک‌تر و سوخت و ساز بالاتری دارند. جدول زیر محدوده طبیعی را برای گروه‌های سنی مختلف نشان می‌دهد:
| گروه سنی | محدوده طبیعی (تنفس در دقیقه) | توضیح |
|---|---|---|
| نوزاد (تازه متولد شده تا ۱ سال) | 30-60 | ریه‌ها و بدن در حال رشد و توسعه هستند. |
| کودک خردسال (۱ تا ۳ سال) | 24-40 | کودک بسیار فعال است و بدن به اکسیژن بیشتری نیاز دارد. |
| کودک پیش‌دبستانی (۳ تا ۶ سال) | 22-34 | محدوده به تدریج به سمت بزرگسالان نزدیک می‌شود. |
| کودک مدرسه‌ای (۶ تا ۱۲ سال) | 18-30 | ریه‌ها بزرگ‌تر و کارآمدتر شده‌اند. |
| نوجوان (۱۲ تا ۱۸ سال) و بزرگسال | 12-20 | محدوده طبیعی و استاندارد برای یک فرد سالم. |
چه عواملی بر تعداد تنفس ما اثر می‌گذارند؟
نرخ تنفس یک عدد ثابت نیست و تحت تأثیر عوامل مختلفی در طول روز تغییر می‌کند. این عوامل را می‌توان به دو دسته طبیعی و مربوط به بیماری تقسیم کرد:
عوامل طبیعی و موقت:
- فعالیت بدنی: هنگام ورزش یا دویدن، عضلات شما به اکسیژن بیشتری نیاز دارند، بنابراین مغز به ریه‌ها دستور می‌دهد تا سریع‌تر و عمیق‌تر کار کنند.
- احساسات: استرس2، اضطراب3، ترس یا حتی خوشحالی شدید می‌توانند باعث افزایش موقت نرخ تنفس شوند.
- ارتفاع: در ارتفاعات بالا، میزان اکسیژن هوا کمتر است. بدن برای جبران این کمبود، تعداد تنفس را افزایش می‌دهد.
- دمای بدن: در هنگام تب، بدن سعی می‌کند با تنفس سریع‌تر، حرارت اضافی را دفع کند.
عوامل مربوط به بیماری:
- مشکلات ریوی: مانند آسم4, ذات‌الریه5, برونشیت و بیماری انسدادی مزمن ریوی6 که باعث می‌شوند ریه‌ها به سختی اکسیژن را دریافت کنند.
- مشکلات قلبی: اگر قلب به خوبی خون را پمپاژ نکند، اکسیژن کافی به بدن نمی‌رسد و بدن با افزایش تنفس سعی در جبران آن دارد.
- کم‌خونی7: در این حالت، گلبول‌های قرمز خون که مسئول حمل اکسیژن هستند، کافی نیستند. بنابراین بدن سعی می‌کند با تنفس بیشتر، اکسیژن بیشتری را به خون برساند.
نحوه بررسی نرخ تنفس در خانه: یک مهارت ساده و کاربردی
شما به راحتی می‌توانید نرخ تنفس خود یا اعضای خانواده‌تان را در خانه اندازه‌گیری کنید. این کار یک ابزار ساده برای نظارت بر سلامت، به ویژه هنگام بیماری‌هایی مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا است. مراحل زیر را به دقت دنبال کنید:
- مطمئن شوید فرد مورد نظر برای حداقل 5 دقیقه در حالت استراحت نشسته یا دراز کشیده است.
- یک ساعت ثانیه‌شمار یا ساعت دارای ثانیه‌نگار در دسترس داشته باشید.
- به آرامی و بدون ایجاد حواس‌پرتی، حرکت بالا و پایین رفتن قفسه سینه فرد را مشاهده کنید. هر بار که قفسه سینه بالا می‌آید (یک دم کامل) و پایین می‌رود (یک بازدم کامل) به عنوان یک تنفس حساب می‌شود.
- شمارش را به طور کامل برای 60 ثانیه ادامه دهید. برای دقت بیشتر، می‌توانید برای 30 ثانیه شمارش کرده و عدد به دست آمده را در 2 ضرب کنید.
- عدد به دست آمده را با محدوده طبیعی گروه سنی فرد مقایسه کنید.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر، این یک واکنش کاملاً طبیعی و سالم بدن برای تأمین اکسیژن اضافی مورد نیاز عضلات است. نرخ تنفس در حالت استراحت است که باید در محدوده طبیعی قرار گیرد.
کمتر از 12 بار تنفس در دقیقه برای یک بزرگسال، "کم‌تنفسی"8 نام دارد. این حالت می‌تواند به دلیل مصرف برخی داروهای مسکن قوی، مشکلات مغزی یا کم کاری شدید تیروئید رخ دهد و نیاز به پیگیری پزشکی دارد.
اگر نرخ تنفس یک بزرگسال در حالت استراحت به طور مداوم بالای 20 یا زیر 12 باشد، یا اگر همراه با علائمی مانند تنگی نفس، درد قفسه سینه، لب‌های کبود یا گیجی باشد، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.
پاورقی
1 نرخ تنفس (Respiratory Rate)
2 استرس (Stress)
3 اضطراب (Anxiety)
4 آسم (Asthma)
5 ذات‌الریه (Pneumonia)
6 بیماری انسدادی مزمن ریوی (Chronic Obstructive Pulmonary Disease - COPD)
7 کم‌خونی (Anemia)
8 کم‌تنفسی (Bradypnea)