غواصی: سفری شگفت‌انگیز به دنیای خاموش
غواصی چیست و چه انواعی دارد؟
غواصی به معنای فرو رفتن و ماندن زیر سطح آب است. انسان‌ها به دلایل مختلفی غواصی می‌کنند؛ از تفریح و تماشای ماهی‌های رنگارنگ گرفته تا انجام کارهای علمی و تحقیقاتی. دو نوع اصلی غواصی وجود دارد:
1. غواصی آزاد (Free Diving): در این نوع، غواص تنها با یک نفس فرو می‌رود و از هیچ وسیله‌ای برای تنفس زیر آب استفاده نمی‌کند. این روش نیازمند تمرین و آمادگی جسمانی بسیار بالایی است.
2. غواصی با تجهیزات (Scuba Diving): رایج‌ترین نوع غواصی است. غواص از کپسولی پر از هوا (اسکوبا) استفاده می‌کند که به او اجازه می‌دهد برای مدت طولانی‌تری زیر آب بماند و به کاوش بپردازد. کلمه SCUBA در واقع یک اختصار1 است.
تجهیزات ضروری برای یک غواص ایمن
برای غواصی ایمن، به مجموعه‌ای از وسایل تخصصی نیاز داریم. هرکدام از این تجهیزات وظیفه خاصی دارند تا غواص بتواند به راحتی زیر آب تنفس کند، ببیند، حرکت کند و گرم بماند.
| نام تجهیز | کاربرد |
|---|---|
| ماسک غواصی | ایجاد فضای هوایی مقابل چشم‌ها برای دیدن واضح زیر آب |
| لوله تنفس (Snorkel) | تنفس روی سطح آب بدون بلند کردن سر از آب (صرفه‌جویی در هوا) |
| فین (باله) | افزایش قدرت و کارایی حرکت در آب |
| سیلندر (کپسول هوا) | ذخیره هوای فشرده برای تنفس در عمق |
| جلیقه کنترل شناوری (BCD) | کنترل شناوری (شناور ماندن، غرق شدن یا معلق ماندن در آب) |
| رگلاتور | کاهش فشار هوای داخل سیلندر و رساندن آن به فشار قابل تنفس |
| وت سوت (Wet Suit) | حفظ گرمای بدن در آب‌های سرد |
علم پشت غواصی: فشار و شناوری
دو مفهوم فیزیکی بسیار مهم در غواصی، فشار و شناوری هستند. درک این مفاهیم برای ایمنی غواص حیاتی است.
فشار: هرچه به اعماق آب برویم، فشار آب افزایش می‌یابد. به ازای هر 10 متر عمق، فشار به اندازه 1 اتمسفر (تقریباً معادل فشار هوا در سطح دریا) افزایش پیدا می‌کند. این افزایش فشار بر روی فضاهای هوایی بدن (مانند گوش‌ها، ریه‌ها و سینوس‌ها) اثر می‌گذارد. برای جلوگیری از درد گوش، غواص باید با تکنیک های ساده مانند "خالی کردن گوش" فشار داخل و خارج گوش را برابر کند.
شناوری (Buoyancy): نیرویی است که توسط آب به سمت بالا به یک جسم وارد می‌شود. قانون ارشمیدس می‌گوید: «نیروی شناوری برابر است با وزن آبی که توسط جسم جابجا شده است». غواص با استفاده از جلیقه BCD خود و با افزودن یا کم کردن هوای داخل آن، می‌تواند شناوری خود را کنترل کند تا به راحتی در آب شناور بماند، بالا بیاید یا پایین برود.
یک غواصی تفریحی چگونه است؟
تصور کنید برای اولین بار می‌خواهید در یک منطقه مرجانی زیبا غواصی کنید. مراحل به صورت زیر خواهد بود:
1. برنامه‌ریزی و آماده‌سازی: غواصی همیشه با یک دوست (بادی) انجام می‌شود. شما و بادی‌تان با کمک یک مربی، نقطه غواصی، عمق تقریبی، مدت زمان زیر آب و علائم دستی را بررسی می‌کنید.
2. تجهیزات: همه تجهیزات خود را چک می‌کنید. هواکشی سیلندرها، سالم بودن رگلاتور و عدم نشتی BCD از موارد بسیار مهم است.
3. ورود به آب: معمولاً به صورت پشتک وارون از قایق یا راه‌رفتن از ساحل انجام می‌شود.
4. فرود (Descent): به آرامی و با کنترل به زیر آب فرود می‌آیید و دائماً فشار روی گوش‌های خود را با فوت کردن بینی در حالی که بینی‌تان را گرفته‌اید، برابر می‌کنید.
5. کاوش: در عمق برنامه‌ریزی شده، در اطراف شنا می‌کنید، از مناظر زیر آب لذت می‌برید اما به هیچ وجه موجودات زنده یا مرجان‌ها را لمس نمی‌کنید.
6. صعود (Ascent): مهم‌ترین بخش! شما باید همیشه با سرعت بسیار کند (کمتر از 18 متر بر دقیقه) به سطح آب بازگردید و در عمق 5 متری برای 3 دقیقه توقف ایمنی (Safety Stop) داشته باشید تا نیتروژن اضافی بدن به آرامی دفع شود.
7. خروج از آب: پس از بازگشت به سطح، به آرامی و با کمک هم به قایق یا ساحل بازمی‌گردید.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
به دلیل کاهش سریع فشار، نیتروژن حل‌شده در خون به صورت حباب درمی‌آید که می‌تواند باعث بیماری خطرناک کاهش فشار (بیماری رفع فشار) یا بیماری غواصی شود. علائم آن شامل خارش پوست، درد مفاصل و در موارد شدیدتر فلج است.
خیر. برای غواصی باید سلامت عمومی خوبی داشت. مشکلات تنفسی، قلبی، گوش و سینوس می‌توانند مانع غواصی شوند. همچنین غواصی برای کودکان زیر 10 سال معمولاً توصیه نمی‌شود و برای نوجوانان نیاز به رضایت نامه والدین دارد.
وحشت‌زدگی (Panic) است. از دست دادن کنترل و نفس‌های سریع و کم‌عمق در عمق می‌تواند بسیار خطرناک باشد. بهترین کار این است که با بادی خود تماس چشمی برقرار کنید، توقف کنید، یک شیء ثابت را بگیرید و سعی کنید آرامشتان را بازگردانید.
پاورقی
1 SCUBA: مخفف Self-Contained Underwater Breathing Apparatus به معنای «دستگاه تنفس زیرآبی مستقل» است.
2 BCD: مخفف Buoyancy Control Device به معنای «وسیله کنترل شناوری» است.
3 Decompression Sickness (DCS): بیماری کاهش فشار که به دلیل صعود سریع و تشکیل حباب‌های نیتروژن در بافت‌های بدن ایجاد می‌شود.