فعالیت صفحۀ 76 شیمی دهم: اصول شیمی سبز

12 اصول شیمی سبز
واژه شیمی، اغلب با كلماتی نظیر محصولات، صنعت، شغل، تجارت، پیشرفت و خطرات همراهاست. صنایع شیمیایی برای افراد زیادی اشتغال ایجاد كرده اند. بنابراین در حیات اجتماعی و اقتصادی جوامع نقش كلیدی دارند. از سوی دیگر بسیاری از فرایندهایی كه ازمواد شیمیایی استفاده می كنند می توانند اثرهای زیان آوری روی محیط زیست یا سلامتی انسان داشته باشند. بنابراین حذف یا كاهش این خطرات تا یك سطح قابل قبول، مسئله ای بسیار مهم است. خطرهای مواد شیمیایی را می توان با رابطه زیر نشان داد:
انتشار * زیان آوری = خطر
با توجه به رابطه بالا با كاهش انتشار مواد خطرناك می توان ازخطرهای احتمالی مواد شیمیایی كاست. این كار معمولاً با اعمال محدودیت های قانونی درمراحل استفاده، جابه جایی، تصفیه و یا دفع مواد شیمیایی انجام می شود. اما شیمی سبزبه پارامتر اول یعنی زیان آوری مواد شیمیایی می پردازد و به دنبال این است كه خطرذاتی مواد را كاهش دهد. شیمی سبز بنابر پذیرفته ترین تعریف آن عبارت است از: طراحی،توسعه و به كارگیری فرایندها و محصولات برای كاهش یا حذف موادی كه برای انسان یامحیط زیست خطرناك هستند. برای شیمی سبز ۱۲ اصل بیان می كنند كه عبارتند از
1- بهتر است كه مواد زاید در فرایندها تولید نشوند تا اینكه به فكر راهی برای از بین بردن آنها باشیم.
2- روش های ساخت مواد باید به گونه ای طراحی شوند كه بیشترین استفاده از مواد واكنش دهنده انجام شود و تمامی آنان به محصول تبدیل شوند.
3- تا آنجا كه امكان پذیر است روش های ساخت مواد به گونه ای طراحی شود كه خطری رامتوجه انسان یا محیط زیست نكند
4-محصولات جدید باید به گونه ای طراحی شوندكه بیشترین كارایی همراه با كمترین میزان سمیت را داشته باشند.
5- استفاده ازمواد كمكی مانند حلال ها و... به كمترین میزان ممكن برسد و در شرایط اضطرار هم ازمواد كم خطرتر استفاده شود.
6- انرژی مورد نیاز فرایندها با توجه به شرایط اقتصادی و محیطی فراهم شود و تا آنجا كه ممكن است فرایندهای شیمیایی در دما و فشارمعمولی انجام شوند.
7- از مواد خامی استفاده شود كه قابلیت تولید مجدد درطبیعت را داشته باشند.(منابع تجدید پذیر)
8-تا آنجا كه امكان پذیر است مراحل فیزیكی و شیمیایی واكنش ها كوتاه شود.
9- از واكنشگرهای كاتالیزوری به جای واكنشگرهای استوكیومتری استفاده شود. .10- سعی شود محصولات فرایندهای شیمیایی به صورت زیست تخریب پذیر باشند
11-روش های تجزیه ای برای كنترل لحظه به لحظه واكنش های شیمیایی طراحی و توسعه داده شوند تا بتوان در هر لحظه تولید مواد مضر راتشخیص داد.
12- از مواد یا حالتی از مواد استفاده شود كه كمترین قابلیت برای ایجاد حوادثی مانند نشت، انفجار و آتش سوزی را داشته باشد. هم اینك نزدیك به پانزده سال از تلاش های جدی شیمیدانان برای استفاده از اصول شیمی سبز می گذرد و در همین مدت كارهای ارزنده ای به انجام رسیده است. این تلاش های علمی را می توان در ۳ محورزیر خلاصه كرد
الف _ استفاده از مواد اولیه جایگزین ب _ استفاده از حلال های جایگزین
ج _ روش های سنتزی جایگزین