تحلیل ادبی هنری فیلم حفره سیاه جشنواره خوارزمی

تحلیل ادبی هنری فیلم حفره سیاه جشنواره خوارزمی
بسم الله الرحمن الرحیم
ادبیات خوارزمی-فیلم کوتاه حفره سیاه
سید محمدحسن اطیابی پایه نهم
این فیلم به بررسی موضوع حرص و طمع انسان در کار های پوچ می پردازد که بدون تردید موضوع مهم و قابل بحثی است.
این موضوع نه تنها در جهان اسلام بلکه در کشور های دیگر نیز هائز اهمیت و پررنگ است چنان که شاهد ساخت فیلمی غربی خارجی در مورد این حوزه مهم هستیم.
موضوع و پرداختن به آن بسیار هوشمندانه و دقیق انجام شده و در اجرای آن نیز بی تردید موفق بوده است.
این موضوع بسیار مهم است همانطور که قرآن کریم صریحا به این موضوع اشاره دارد:
"(اين گفتار باطل، همه براي طمع) متاع دنياست، سپس بازگشتشان به سوي ما خواهد بود و ما آنها را به کيفر کفرشان عذابي سخت بچشانيم.{سوره یونس آیه 70}"
و یا:
"و (با کفران اين نعمتها) باز هم از من طمع افزوني آن دارد.{سوره مدثر آیه 15}"
با مطالعه ی این آیات در می یابیم که این موضوع بسیار مهم و قابل تامل است ابتدا می بایست به شناخت کاملی از کلمه ی حرص و طمع (که با هم متفاوت هستند) که موضوع اصلی این فیلم را تشکیل می دهند.
همواره باید توجه داشت که مسئله حرص و طمع و دنياپرستى و دلباختگى و دلدادگى نسبت به مواهب مادّى از ديدگاه قرآن بسيار خطرناك و نكوهيده و مايه انواع شرّ و فساد است چه کم باشد و چه زیاد.
پس نتیجه می گیریم که انتخاب این موضوع به عنوان موضوع اصلی برای ساخت فیلم بسیار هوشمندانه و اثر تولید شده بسیار ارزشمند است.


در تحلیل و نگاه عمیق به این فیلم مسائلی را بیان کرده ام که شاید تعداد کمی از مخاطبان این فیلم به آنها توجه می کنند و بسیار مهم و جالب است.
در ابتدای فیلم شخصی که حالت خستگی و افسردگی و بی حالی دارد برای تکثیر کنار دستگاه کپی ایستاده است باید توجه کرد که این حالت خستگی در پشت پرده به انگیزه ی انسان برای دزدی(در درجه اول) و سپس طمع(در درجه ی بعدی) اشاره دارد که بیزاری از دنیا و قرار گرفتن در موقعیت های سخت انسان را به بیراهه می کشاند.
دستگاه برگه ای پوچ با یک دایره سیاه رنگ از آن خارج می شود. کارگردان با ظرافت بسیار در پشت پرده این فیلم یک نکته بسیار جالب را بیان می کند. فرد که دستگاه را باز می کند نور سبز رنگ صورت او را کپی می کند و در واقع محتویات ذهن او که سیاهی و پوچی است را به عنوان خروجی داد پس دستگاه درواقع اسکن مغز آن فرد و افکار او را بر کاغذ چاب می کند و دلیل سیاهی نیز همین افکار پوچ اوست. و انگار که دستگاه به او یاد آور می شود که این سرنوشت توست و مواظب باش اما فرد با نهایت بی توجهی به این موضوع رفتار خود را ادامه می دهد.
مرد سریعا با دریافت خاصیت دایره سیاه سریع به فکر سودجویی و دزدی افتاد و این به زود گمراه شدن انسان از راه اصلی و درست رفتاری انسان ها در شرایطی که قدرت یا چیزی برتر از دیگران به دست می آورد دارد.
در حالی که مرد می توانست با آن حفره کار های خوبی انجام دهد دست به سودجویی زد به قول معروف که می گویند با چاقو هم می توان آدم کشت و هم می توان جراحی کرد. ابزار بنا بر استفاده هایشان می توانند سود ده یا ضرر ده باشند.
خنده ی مرد بعد از دزدیدن شکلات توسط برگه به لذت مال دزدیده شده -که اسلام آن را مال حرام می داند- اشاره دارد. در واقع پول و کالایی که آن فرد بدون زحمت و خرج به دست می آورد برایش لذت بخش و خوشایند است و همین موجب می شود که به دزدیدن گاو صندوق روی بیاورد.
برای دفعه ی اول که فرد شکلات دزدی خورد و خوشش آمد به طمع بیشتری روی آورد و وارد اتاقی شد. طمع او که بسیار زیاد بود موجب به دام افتادن او در گاو صندوق شد.
فرد ابتدا یک بسته سپس چند بسته و همین طور پول هایی که از صندوق بیرون می آورد بیشتر می شد ولی این راضی اش نکرد و با طمع برای به دست آوردن پول زیاد به داخل گاو صندوق رفت و سرانجام نیز در همان طمع خود غرق شد و گرفتار طمع خود در جمع آوری مال دنیا شد.
البته این فیلم فقط به طمع اشاره نمی کند بلکه به مفهومی فراتر از مفهوم خود اشاره دارد که فرد با لذت بردن از شکلات دزدی به کار بزرگ تر روی آورد یعنی که انسان ها با خلاف های کوچک به خلاف های بزرگ می رسند و این نکته را ضرب المثل شیرین فارسی زیر نیز به ما یاد آور می شود:
«تخم مرغ دزد، شتر مرغ دزد می شود.»
این فیلم می خواهد بگوید که سرنوشت افراد بنا بر افکارشان و اختیارشان صورت می گیرد و انگار از ابتدا طرز فکر و عقیده فرد سرنوشت او را از پیش نوشته است و همین افکار هستند که موجب خوشبختی و یا ذلت و بدبختی انسان ها می شود مردی که فکر می کرد حفره سیاه که پول و غذا و... برای او به ارمغان می آورد با همین حفره ی سیاه که در واقع افکار و سرنوشت پوچ او بودند به بدبختی و ناکامی رسید و با زیر پا گذاشتن ارزش های انسانی و ولع و حرص خود را مخیرا در تاریکی و پوچی و پستی نهاد.
همانطور که در اول فیلم مطرح شد حفره ی سیاه به اندازه ی یک سطل آشغال ارزش داشت و چیز هایی که به ارمغان می آورد در باطن از یک زباله برتر نبودند در واقع پول و قدرت و زیر پاگذاشتن ارزش های انسانی از یک زباله هم کم ارزش تر است.