درسنامه آموزشی فارسی و نگارش (3) کلاس دوازدهم هنرستان با پاسخ درس 9: فصل شکوفایی
دیروز اگر سوخت ای دوست، غم برگ و بارمن و تو
امروز میآید از باغ، بوی بهار من و تو
ای دوست، اگر غم ظلم و ستم، دیروز برگ و بار من و تو را سوزاند [هراسی نیست؛ چرا که] امروز بوی بهار پیروزی به مشام میرسد.
آرایه: تضاد: دیروز و امروز / بهار: استعاره از پیروزی و انقلاب / واجآرایی: صامت «ب» / بار و بهار: جناس ناهمسان افزایشی
آن جا در آن برزخ سرد، در کوچههای غم و درد
غیر از شب آیا چه میدید چشمان تار من و تو؟
در آن سرزمین همچون برزخ در آن کوچههایی که یادآور غم و درد ما بود، چشمان من و تو جز ظلم و ستم چه چیز را دیده بود؟ هیچ چیز
آرایه: بیت استفهام انکاری دارد. / برزخ سرد: استعاره از ایران استبداد زده / شب: نماد ظلم و ستم / کوچههای غم و درد: اضافهٔ: غم و درد: مشبّه، کوچه: مشبّهبه / مراعاتنظیر: شب و تاریکی / واج آرایی: صامت «د» / سرد و درد: جناس ناهمسان اختلافی / سرد: ایهام دارد: ۱- سرد ۲- بیروح و افسرده
دیروز در غربت باغ من بودم و یک چمن داغ
امروز خورشید در دشت، آیینهدار من و تو
دیروز در غریبی باغ خزان زده بودم و پر از داغ و حسرت بودم امّا امروز خورشید پیروزی در دشت طلوع کرده که همه جای وطن آیینهدار من و تو و تجلّی حضور ما خواهد بود.
آرایه: دیروز و امروز: تضاد / خورشید: استعاره از انقلاب و حرکت / دشت: استعاره از وطن / خورشید آیینهدار: تشبیه / باغ و چمن و دشت: مراعاتنظیر
غرق غباریم و غربت، با من بیا سمت باران
صد جویبار است اینجا، در انتظار من و تو
پر از غربت و غبار خزان زده هستیم نیاز به بارانی داریم که خود را شستو شو دهیم. جویباران بسیاری منتظر ماست.
آرایه: واجآرایی صامت «غ» / باران: نماد رویش و سبزی / جویبار: نماد حرکت / مراعاتنظیر: جویبار و باران
این فصل فصل من و توست، فصل شکوفایی ما
برخیز با گل بخوانیم اینک بهار من و تو
این دوره، فصل شکوفایی من و توست که به انتظار بهار بودهایم. برخیز همنوا با گل نغمه سرایی کنیم که بهار من و تو میآید.
آرایه: مراعاتنظیر: فصل، شکوفایی، گل و بهار / تشخیص و استعاره مکنیه: بخوانیم با گل
با این نسیم سحرخیز، برخیز اگر جان سپردیم
در باغ میمانَد ای دوست، گل یادگار من و تو
همراه با این نسیم سحرگاهی برخیز [قیام کن] و همراه شو. اگر در راه این مبارزه مردیم [هراسی نیست.] ای دوست، گل به یادگار از من و تو خواهد ماند.
آرایه: مراعاتنظیر: نسیم، گل و باغ / جان سپردن: کنایه از مردن / گل: استعاره از انقلاب و تجلّیات آن، خاطرات و مبارزه / نسیم: نماد حرکت
چون رود امیدوارم بیتابم و بیقرارم
من میروم سوی دریا، جای قرار من و تو
دری به خانهٔ خورشید، سلمان هراتی
مانند رود که امید رسیدن به دریا را دارد من نیز امید رسیدن به دریا را دارم که به یکدیگر بپیوندیم.
آرایه: چون رود: تشبیه / رود و دریا: مراعاتنظیر
کارگاه درس پژوهی (صفحهٔ 102 کتاب درسی)
1- در متن درس، واژهای بیابید که همآوای آن در زبان فارسی وجود دارد؟
غربت (همآوای این کلمه «قُربت» است)
2- انواع «و» (ربط، عطف) را در متن درس مشخّص کنید.
دیروز اگر سوخت ای دوست، غم برگ و (عطف) بارمن و (عطف) تو - آن جا در آن برزخ سرد، در کوچههای غم و (عطف) درد
دیروز در غربت باغ من بودم و (ربط) یک چمن داغ - غرق غباریم و (ربط) غربت، با من بیا سمت باران
چون رود امیدوارم بیتابم و (ربط) بیقرارم
3- در متن درس، کدام گروههای اسمی، در نقش «مفعول» به کار رفتهاند؟
چون رود امیدوارم بیتابم و (ربط) بیقرارم
4- در متن درس برای کاربرد هریک از آرایههای «تشخیص» و «تشبیه» دو نمونه بیابید.
تشخیص: ۱- غم برگ و بار من و تو را سوزاند ۲- برخیز با گل بخوانیم
تشبیه: ۱- من چون رود امیدوارم ۲- امروز خورشید، آیینهدار من و توست (خورشید چون آیینهداری است)
5- در بیت زیر، «برزخ سرد» و «شب» نماد چه مفاهیمی هستند؟
آنجا برزخِ سرد، در کوچههای غم و درد
غیر از شب آیا چه میدید چشمان تار من و تو؟
برزخِ سرد: نماد دوران حکومت ستمگرشاهی
شب: نماد ظلم و ستم
6- مقصود نهایی شاعر از مصراع دوم بیت زیر چیست؟
حرکت شاعر به سمت اجتماعات انقلابی و آزادیخواه مردم.
چون رود امیدوارم بیتابم و بیقرارم
من میروم سوی دریا، جای قرار من و تو
7- توضیح دهید بیت زیربا فصل ادبیات انقلاب اسلامی چه مناسبت و پیوندی دارد؟
در این بیت به استبداد دوران گذشته و رنجها و مصیبتهای آن زمان اشاره میکند و اینکه امام با هدایت و رهبری خود توانست مردم را از این دوران ستمشاهی نجات بخشد. پایداری امام و مردم، دعوت به مبارزه، هدایتگری امام از جمله مضمونهایی است که در ارتباط با ادبیات در این بیت دیده میشود.
دیروز در غربت باغ من بودم و یک چمن داغ
امروز خورشید در دشت، آیینهدار من و تو
8- دربارهٔ ارتباط موضوعی هریک از سرودههای زیر با متن درس توضیح دهید.
الف)
ز خورشید و از آب و از باد و خاک
نگردد تبه نام و گفتار پاک
فردوسی
با بیت ششم درس ارتباط دارد هر دو به این نکته اشاره دارند که حتی اگر وجود خاکی انسان از بین برود؛ اما خوبیها در رفتارهای شایسته ما، سبب ماندگاری خواهند بود و یاد ما جاودانه خواهد شد.
ب) ای منتظر، مرغ غمین در آشیانه! / من گل به دستت میدهم، من آب و دانه ... / میکارمت در چشمها گل نقش امّید / میبارمت بر دیدهها باران خورشید.
(سیاوش کسرایی)
با بیت چهارم ارتباط دارد. هر دو به این اشاره دارند که با وجود رنجها و سختیهای راه، آیندهای خوب و روشن در انتظار ما خواهد بود. آیندهای که امید به زندگی و شادی و نشاط در آن موج میزند.
شعر خوانی: شکوه چشمان تو
آه این سرِ بریدهٔ ماه است در پگاه؟
یا نه! سرِ بریدهٔ خورشیدِ شامگاه؟
خورشید، بیحفاظ نشسته به روی خاک؟
یا ماه بیملاحضه افتاده بین راه؟
ماه آمد به دیدن خورشید، صبح زود
خورشید رفته است سر شب سراغِ ماه
حُسن شهادت از همه حُسنی فراتر است
ای محسن شهید من، ای حُسن بیگناه
ترسم تو را ببیند و شرمندگی کِشد
یوسف، بگو که هیچ نیاید برون ز چاه
شاهد، نیاز نیست که در محضر آورند
در دادگاه عشق، رگ گردنت گواه
دارد اسارت تو به زینب اشارتی
از اشتیاقِ کیست که چشمت کشیده راه؟
از دور دست میرسد آیا کدام پیک؟
ای مسلمِ شرف، به کجا میکنی نگاه؟
لبریز زندگیاست نفسهای آخرت
آورده مرگ، گرم به آغوش تو پناه
یک کربلا شکوه به چشمت نهفته است
ای روضهٔ مجسّمِ گودالِ قتلگاه
مرتضی امیری اسفندقه
درک و دریافت (صفحهٔ 105 کتاب درسی)
1- برای خوانش مناسب شعر، بهتر است ترکیبی از کدام انواع لحن را به کار گیریم؟
بهتر است از لحن عاطفی و عاشقانه استفاده شود؛ زیرا شعر دربارهٔ شهیدی است که عاشقانه سر خود را فدای آرمانهایش کرده و سراسر لبریز از عواطف و احساسات شاعر نسبت به اوست.
2- با توجّه به متن شعر خوانی به پرسشهای زیر پاسخ دهید.
الف) در بیتهای ششم تا هشتم، شاعر به کدام ویژگیهای شهید محسن حججی اشاره دارد؟
ایثار، فداکاری، اسارت، شرافت و نهایت اشتیاق او برای شهادت در راه خدا
ب) برای پاسداشت ارزشهای قیام عاشورا و راه شهدا چه باید کرد؟
میبایست با قلم و قدم راه آنها را ادامه داد. با تحلیل قیام عاشورا و نوشتن کتابهایی در زمینهٔ شهادت، راه درست را به جوانان نشان داد و آنها را تشویق کرد که همچون امام حسین در مقابل ظلم و ظالمانِ زمانهٔ خویش بایستند و از مرگ هدفدار نهراسند.