سرطان ریه: بیماریای که ممکن است بر اثر استنشاق الیاف زیانآور ایجاد شود
آزبست: مهمان ناخوانده و خطرناک ریهها
آزبست۱ که گاهی به آن پنبهی نسوز نیز میگویند، نام گروهی از الیاف معدنی طبیعی است. این الیاف به خاطر مقاومت بسیار بالا در برابر آتش و حرارت، سالها در صنایع مختلف مورد استفاده قرار میگرفتند. شاید باورکردنی نباشد، اما این مادهی به ظاهر مفید، میتواند خطری بزرگ برای سلامتی باشد. وقتی این الیاف بسیار ریز در هوا پراکنده میشوند و ما آنها را نفس میکشیم، داستان نگرانکننده آغاز میشود.
الیاف آزبست آنقدر ریز و نوکتیز هستند که به راحتی میتوانند به اعماق ریهها نفوذ کنند. بدن ما نمیتواند این الیاف را تجزیه یا دفع کند، بنابراین آنها برای سالها و حتی دههها در ریه باقی میمانند و به آرامی باعث التهاب و آسیب میشوند. این آسیبهای مکرر و طولانیمدت، در نهایت میتواند سلولهای ریه را وادار کند تا به شکل غیرطبیعی و کنترلنشدهای رشد کنند؛ یعنی همان چیزی که ما به آن سرطان میگوییم.
| نام نوع آزبست | نام دیگر | میزان خطر | کاربردهای گذشته |
|---|---|---|---|
| کریزوتیل۲ | آزبست سفید | بالا | لوله و سقفهای سیمانی، عایقها |
| آموسیت۳ | آزبست قهوهای | بسیار بالا | عایقهای حرارتی، برخی کاشیها |
| کروسیدولیت۴ | آزبست آبی | بسیار بالا | عایق لولههای بخار |
آزبست کجا پنهان شده است؟ از ساختمان قدیمی تا لنت ترمز
شاید فکر کنید آزبست یک مادهی کاملا قدیمی و منسوخ است، اما واقعیت این است که هنوز هم ممکن است در اطراف ما وجود داشته باشد. شناسایی این منابع کمک میکند تا هوشیارتر باشیم.
در ساختمانهای قدیمی (مثلاً خانهها یا مدرسههایی که قبل از سال ۱۳۸۰ ساخته شدهاند) احتمال وجود آزبست بیشتر است. این ماده ممکن است در سقفهای شیروانی، لولههای آب و عایقهای حرارتی به کار رفته باشد. اگر این مصالح سالم باشند و شکسته یا خراب نشده باشند، معمولاً خطری را ایجاد نمیکنند. اما اگر بر اثر تعمیرات، شکستگی یا فرسودگی، آسیب ببینند، الیاف خطرناک آن در هوا پخش میشوند.
یکی از مثالهای دیگر که ممکن است به زندگی روزمرهی ما نزدیکتر باشد، لنت ترمز خودروها است. در گذشته از آزبست در ساخت لنت ترمز استفاده میشد تا مقاومت بیشتری در برابر حرارت ناشی از ترمزگیری داشته باشد. وقتی راننده ترمز میگیرد، سایش لنت میتواند ذرات ریز را در هوا پخش کند. اگرچه امروزه استفاده از آزبست در بسیاری از کشورها محدود یا ممنوع شده، اما ممکن است در برخی قطعات یدکی غیراستاندارد هنوز وجود داشته باشد.
سیگار و آزبست: یک ترکیب انفجاری برای ریه
یکی از خطرناکترین ترکیبها برای سلامت ریه، قرار گرفتن همزمان در معرض آزبست و دود سیگار است. هرکدام از این دو به تنهایی میتوانند باعث سرطان ریه شوند، اما وقتی کنار هم قرار میگیرند، خطر را به شکل چشمگیری (حتی دهها برابر) افزایش میدهند.
میتوان این موضوع را با یک مثال ساده توضیح داد: فرض کنید ریه شما یک قلعه است. آزبست مانند گروهی از مهاجمان است که دیوارهای قلعه (سلولهای ریه) را به طور مزمن مورد حمله و آسیب قرار میدهند. کشیدن سیگار هم مثل این است که شما همزمان از داخل، آتش به دیوارهای قلعه بگیرید! به این ترتیب، دفاع قلعه به سرعت ضعیف میشود و احتمال سقوط آن (یعنی ابتلا به سرطان) بسیار زیاد میشود.
این موضوع به خصوص برای افرادی که در مشاغل مرتبط (مثل ساختمانسازی یا تعمیرات قدیمی) کار میکنند و هم سیگار میکشند، یک هشدار بسیار جدی است. ترک سیگار در این شرایط، یکی از موثرترین قدمها برای کاهش خطر است.
چگونه از خود و عزیزانمان محافظت کنیم؟
خبر خوب این است که با رعایت چند اصل ساده میتوانیم خطر مواجهه با آزبست و ابتلا به بیماریهای ریوی را به میزان زیادی کاهش دهیم. این راهکارها را میتوان در سه دسته قرار داد:
۱. پیشگیری و احتیاط: اگر در خانه یا محیط کار قدیمی زندگی یا فعالیت میکنید، از دستکاری، شکستن یا سنباده زدن مصالح قدیمی (به خصوص عایقها، سقفها و لولههای سیمانی فرسوده) خودداری کنید. در صورت نیاز به تعمیرات اساسی، از متخصصان دارای مجوز که روشهای ایمن کار با مواد حاوی آزبست را بلدند، کمک بگیرید.
۲. محافظت فردی: در مشاغلی که احتمال مواجهه با غبار آزبست وجود دارد (مانند بازسازی ساختمانهای قدیمی)، استفاده از ماسکهای تنفسی مخصوص (نه ماسکهای پارچهای معمولی) و همچنین پوشیدن لباس کار مناسب که بعد از کار تعویض میشود، ضروری است.
۳. سبک زندگی سالم: همانطور که گفته شد، ترک سیگار مهمترین اقدامی است که خطر سرطان ریه ناشی از آزبست را کاهش میدهد. همچنین داشتن برنامه منظم ورزشی به حفظ سلامت قلب و ریهها کمک میکند و اگر عفونتی مثل سرماخوردگی رخ داد، برای جلوگیری از فشار اضافی به ریهها حتما به پزشک مراجعه کنید.
پرسشهای مهم و باورهای نادرست
بله. اگرچه معمولاً بیماری پس از سالها مواجههی منظم ایجاد میشود، اما از نظر علمی هیچ سطح کاملاً بیخطری برای مواجهه با آزبست تعریف نشده است. حتی یک مواجهه کوتاهمدت ولی شدید (مثل تخریب غیراصولی یک دیوار حاوی آزبست) میتواند خطرآفرین باشد. بنابراین بهترین راهکار، جلوگیری از هرگونه استنشاق این الیاف است.
نه لزوماً. اگر مواد حاوی آزبست (مثل عایق لولهها یا سقف) سالم هستند و شکستگی یا فرسودگی آشکاری ندارند، معمولاً خطری ایجاد نمیکنند. در بسیاری از موارد، کارشناسان توصیه میکنند این مواد در محل خود مهر و موم و ایزوله شوند تا الیاف آن در هوا پخش نشود. حذف آنها فقط زمانی ضروری است که آسیب دیده باشند یا قرار باشد تعمیرات اساسی در آن محل انجام شود و این کار حتما باید توسط پیمانکاران متخصص انجام گیرد.
علائم ممکن است سالها بعد از مواجهه ظاهر شوند. مهمترین آنها شامل تنگی نفس (به خصوص هنگام فعالیت)، سرفهی مداوم، احساس خستگی و درد قفسه سینه است. وجود این علائم، به ویژه اگر سابقه کار یا زندگی در محیطهای مشکوک را دارید، دلیل محکمی برای مراجعه به پزشک و بررسی سلامت ریههای شماست.
پاورقی
۱آزبست (Asbestos): گروهی از الیاف معدنی طبیعی که به دلیل مقاومت در برابر حرارت و استحکام در صنعت کاربرد داشتهاند و استنشاق آنها میتواند باعث بیماری ریوی و سرطان شود.
۲کریزوتیل (Chrysotile): رایجترین نوع آزبست که به "آزبست سفید" معروف است و از گروه الیاف سرپانتین میباشد.
۳آموسیت (Amosite): نوعی آزبست از گروه آمفیبول با الیاف سوزنیشکل و مقاومت بالا که خطر آن بسیار زیاد است.
۴کروسیدولیت (Crocidolite): نوعی آزبست آبی رنگ از گروه آمفیبول که به عنوان خطرناکترین نوع آزبست شناخته میشود.
