دود دست سوم: سمومی نامرئی بر روی همه چیز
دود سیگار از یک تا سه: سفر سموم در محیط
برای درک دود دست سوم، ابتدا باید با انواع دود آشنا شویم. وقتی یک سیگار روشن میشود، سه نوع دود تولید میکند:
| نوع دود | توضیح | مثال |
|---|---|---|
| دود دست اول | دودی که مستقیماً توسط فرد مصرفکننده وارد ریههایش میشود. | شخصی که سیگار میکشد. |
| دود دست دوم | دودی که از نوک سیگار و بازدم فرد مصرفکننده در فضا پخش میشود و دیگران آن را استنشاق میکنند. | کودکی که در اتاقی پر از دود سیگار بازی میکند. |
| دود دست سوم1 | باقیماندههای نامرئی دود دست اول و دوم که روی سطوح مینشیند و با مواد دیگر واکنش داده و ترکیبات سمی جدیدی ایجاد میکند. | نوزادی که روی مبل آغشته به این باقیماندهها سینهخیر میرود یا اسباببازیهایش را در دهان میگذارد. |
دود دست سوم مانند یک گرد و غبار سمی نامرئی عمل میکند. ذرات ریز و گازهای دود سیگار پس از تهنشین شدن روی سطوح، در طول زمان تجزیه شده یا با مواد شوینده معمولی یا حتی با گاز ازن موجود در هوا واکنش نشان میدهند و مواد شیمیایی خطرناکتری مانند ترکیبات نیتروزامین2 خاص تولید میکنند. این فرآیند را میتوان به یک واکنش شیمیایی آهسته تشبیه کرد که حتی ماهها پس از آخرین سیگار کشیدن در یک مکان ادامه دارد.
سموم نامرئی در کجا پنهان میشوند؟
دود دست سوم به راحتی روی هر سطح متخلخلی جذب میشود. این سطوح میتوانند نرم یا سخت باشند. مهمترین مکانهای تجمع این سموم عبارتند از:
- پوشاک و پارچهها: لباس فرد سیگاری، پردهها، روتختی، مبلمان پارچهای.
- سطوح داخلی: دیوارها، کفپوش، سقف، گرد و غبار خانه.
- وسایل شخصی: پوست و موی فرد سیگاری، کیف، کفش.
- وسایل نقلیه: صندلی، داشبورد و شیشههای داخل خودرو.
- اشیاء بازی کودکان: عروسکهای پارچهای، پلاستیکی، فرش بازی.
مثال عملی: تصور کنید پدری در بالکن یا داخل خودروی خود سیگار میکشد. سپس به داخل خانه آمده و نوزادش را در آغوش میگیرد. نوزاد صورت خود را به لباس و پوست پدر میمالد و دستهایش را که به این سطوح تماس داشته، به دهان میبرد. به این ترتیب در معرض دود دست سوم قرار میگیرد.
چگونه این سموم وارد بدن ما میشوند؟
راههای اصلی مواجهه با دود دست سوم بسیار متنوع و گاهی غیرمنتظره هستند:
| مسیر ورود | توضیح | گروه در معرض خطر |
|---|---|---|
| تنفس ذرات معلق | حرکت افراد یا جریان هوا باعث بلند شدن مجدد ذرات از روی سطوح و استنشاق آنها میشود. | همه ساکنین |
| تماس پوستی | لمس سطوح آلوده مانند فرش، مبل یا بغل کردن فرد سیگاری. | کودکان (بهویژه نوزادان) |
| بلع غیرمستقیم | کودکان دستها یا اسباببازیهای آلوده را در دهان میگذارند. | نوزادان و کودکان نوپا |
| جذب از طریق پوست | برخی ترکیبات شیمیایی میتوانند مستقیماً از پوست عبور کنند. | همه |
آسیبهای پنهان برای سلامت خانواده
کودکان و نوزادان به دلیل سرعت بالای رشد، سیستم ایمنی در حال تکامل و رفتارهای خاصی مانند چهار دستوپا راه رفتن و بردن اشیا به دهان، بیشترین آسیب را از دود دست سوم میبینند. اما این خطر برای بزرگسالان نیز وجود دارد. برخی از عوارض احتمالی عبارتند از:
- مشکلات تنفسی: تشدید آسم، برونشیت، سرفه و عفونتهای ریوی.
- تحریک و آلرژی: سوزش چشم، بینی و گلو، حساسیتهای پوستی.
- اختلال در رشد کودکان: ممکن است بر رشد شناختی و یادگیری تأثیر بگذارد.
- افزایش خطر سرطان: مواجهه طولانیمدت با برخی ترکیبات مانند نیتروزامینها2 خطر ابتلا به سرطان را افزایش میدهد. فرمول شیمیایی یک دسته مهم از این ترکیبات به صورت $ R_1N(R_2)N=O $ نشان داده میشود.
- آسیب به دیانای3: برخی مواد شیمیایی دود دست سوم میتوانند به ماده ژنتیکی سلولها آسیب برسانند.
راههای مبارزه با دود نامرئی در خانه و خودرو
خوشبختانه راهکارهایی برای کاهش خطر وجود دارد. مهمترین و مؤثرترین راه، عدم استعمال دخانیات در فضای بسته است. اما اگر این اتفاق افتاده، میتوان اقدامات زیر را انجام داد:
| اقدام | چگونه انجام دهیم؟ | اثربخشی |
|---|---|---|
| تهویه قوی | باز کردن تمام پنجرهها و استفاده از هواکش به مدت طولانی. | متوسط |
| شستشوی کامل سطوح نرم | شستن لباسها، پردهها، روتختی با شویندههای قوی. مبلمان پارچهای ممکن است نیاز به شستشوی تخصصی داشته باشد. | زیاد |
| تمیز کردن سطوح سخت | سابیدن دیوارها، کف، سقف و شستشو با آب و صابون یا شویندههای مناسب. گاهی نیاز به رنگآمیزی مجدد است. | زیاد |
| تعویض فرش و موکت | در صورت آلودگی شدید، بهترین راه تعویض آنهاست. | بسیار زیاد |
| حمام کردن و تعویض لباس | برای افراد سیگاری، دوش گرفتن و تعویض لباس قبل از تماس با کودکان ضروری است. | زیاد |
پرسشهای مهم و باورهای نادرست
خیر. اگرچه بخشی از دود دست دوم خارج میشود، اما ذرات ریز و گازها روی لباس، پوست و موی فرد سیگاری و همچنین روی سطوح نزدیک (دستگیره، نرده بالکن) مینشینند و سپس به داخل فضای زندگی منتقل میشوند. خطر به صفر نمیرسد.
تصفیهکنندههای هوا با فیلتر هپا4 میتوانند ذرات معلق ناشی از بلندشدن مجدد این باقیماندهها را بگیرند، اما هیچ دستگاهی نمیتواند سموم نشسته روی سطوح را به طور کامل پاک کند. شستشو و تعویض سطوح آلوده اصلیترین راه است.
بله. اگرچه ترکیبات متفاوت است، اما ذرات معلق و مواد شیمیایی موجود در بخار سیگار الکترونیکی نیز میتوانند روی سطوح بنشینند و باقی بمانند. تحقیقات در این زمینه ادامه دارد، اما احتیاط حکم میکند که آن را بیخطر ندانیم.
پاورقی
1دود دست سوم (Thirdhand Smoke): به باقیماندههای مواد شیمیایی دخانیات گفته میشود که پس از خاموش شدن سیگار روی سطوح مینشینند و با گذشت زمان میتوانند به ترکیبات سمیتری تبدیل شوند.
2نیتروزامینها (Nitrosamines): دستهای از ترکیبات شیمیایی بسیار قوی سرطانزا که میتوانند از واکنش نیکوتین با اسید نیتروژن موجود در هوا در دود دست سوم تشکیل شوند. فرمول کلی آنها $ R_1N(R_2)N=O $ است.
3دیانای (DNA): ماده ژنتیکی موجود در سلولهای تمام موجودات زنده که حاوی دستورالعملهای رشد و عملکرد آنهاست. آسیب به آن میتواند منجر به بیماریهایی مانند سرطان شود.
4فیلتر هپا (HEPA Filter): نوعی فیلتر هوای با راندمان بسیار بالا که میتواند ذرات بسیار ریز (تا 0.3 میکرون) را از هوا جذب کند. (HEPA: High-Efficiency Particulate Air)
