فشار خون: نیروی حیات در جریان
فشار خون چیست و چگونه اندازهگیری میشود؟
برای درک فشار خون، یک شیلنگ آب را تصور کنید. وقتی شیر آب را کاملاً باز میکنید، آب با فشار زیاد از شیلنگ خارج میشود و اگر با دست خود انتهای شیلنگ را بفشارید، فشار آب باز هم بیشتر میشود. در بدن ما، قلب مثل یک پمپ قدرتمند و رگهای خونی مثل لولههای شیلنگ عمل میکنند. با هر ضربان، قلب خون را به داخل رگها میفرستد و این عمل، فشاری بر دیوارهٔ رگها ایجاد میکند.
عدد فشار خون از دو بخش تشکیل شده است که با یک خط کسری (/) از هم جدا میشوند. مثلاً 120/80.
عدد دوم (فشار دیاستولی): فشار درون رگها در لحظهای که قلب استراحت میکند و بین دو ضربان، دوباره پر از خون میشود. مانند فشاری که حتی وقتی پمپ خاموش است، به دلیل وجود آب در شیلنگ، هنوز وجود دارد.
| دستهبندی | فشار سیستولی (عدد بالا) | فشار دیاستولی (عدد پایین) | برچسب وضعیت |
|---|---|---|---|
| طبیعی | کمتر از 120 | و کمتر از 80 | مطلوب |
| بالا (مرحله ۱) | 130-139 | یا 80-89 | نیاز به توجه |
| بالا (مرحله ۲) | 140 یا بیشتر | یا 90 یا بیشتر | نیاز به اقدام |
| پایین | کمتر از 90 | یا کمتر از 60 | احتیاط |
چه عواملی بر فشار خون ما تأثیر میگذارند؟
فشار خون ما ثابت نیست و تحت تأثیر عوامل مختلفی در طول روز تغییر میکند. این عوامل را میتوان به دو دسته تقسیم کرد:
عوامل کوتاهمدت (موقتی):
- فعالیت بدنی: دویدن یا ورزش کردن باعث میشود قلب سریعتر و قویتر بزند، در نتیجه فشار خون موقتاً بالا میرود. بعد از استراحت، دوباره به حد طبیعی برمیگردد.
- احساسات: استرس، عصبانیت یا حتی خوشحالی شدید میتوانند فشار خون را افزایش دهند.
- دما: هوای خیلی سرد ممکن است باعث تنگ شدن رگها و افزایش فشار خون شود.
عوامل بلندمدت (مهم برای سلامتی):
- رژیم غذایی پرنمک: نمک زیاد در غذا، مانند این است که آب بیشتری به سیستم لولهکشی اضافه کنیم. بدن برای رقیق کردن نمک، آب را حفظ میکند و حجم خون افزایش یافته و فشار بر دیواره رگها بیشتر میشود.
- کمتحرکی: نداشتن فعالیت منظم، ماهیچه قلب را ضعیف و رگها را سفت میکند.
- وراثت: اگر در خانواده کسی فشار خون بالا داشته باشد، احتمال ابتلای سایر اعضا بیشتر است.
- اضافه وزن: بدن بزرگتر به خون و اکسیژن بیشتری نیاز دارد، بنابراین قلب باید بیشتر کار کند.
فشار خون در زندگی ما: از ورزش تا ویزیت دکتر
بیایید چند موقعیت روزمره را بررسی کنیم:
موقعیت ۱: هنگام ورزش: وقتی شما شروع به دویدن میکنید، عضلات پاهایتان به اکسیژن بیشتری نیاز دارند. قلب شما پیام میگیرد و سریعتر میتپد تا خون بیشتری را پمپاژ کند. در این حالت، فشار خون سیستولی بالا میرود تا نیاز عضلات را برطرف کند. این یک افزایش طبیعی و سالم است. بعد از پایان ورزش، فشار خون به تدریج پایین میآید.
موقعیت ۲: هنگام ایستادن ناگهانی: اگر برای مدت طولانی نشسته باشید و ناگهان بایستید، ممکن است سرگیجهٔ خفیفی بگیرید. این اتفاق به این دلیل میافتد که خون برای لحظهای به سمت پاها میرود و فشار خون به طور موقت کمی افت میکند. قلب و رگهای یک فرد سالم به سرعت با این تغییر مقابله میکنند و فشار خون را تنظیم میکنند.
موقعیت ۳: در مطب دکتر: بعضی افراد در مطب دکتر به دلیل اضطراب، فشار خون بالاتری نسبت به حالت عادی خود نشان میدهند که به آن «فشار خون سفیدپوش» میگویند. به همین دلیل، پزشکان ممکن است توصیه کنند فشار خون در خانه و در حالت آرامش هم اندازهگیری شود.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر، این یک اشتباه رایج و خطرناک است. فشار خون بالا معمولاً "قاتل خاموش" نامیده میشود، زیرا در بسیاری از موارد هیچ علامت واضحی مانند سردرد یا سرگیجه ایجاد نمیکند. فرد ممکن است سالها فشار خون بالا داشته باشد و متوجه آن نشود، در حالی که به تدریج به رگها و قلبش آسیب میرسد. تنها راه مطمئن، اندازهگیری منظم فشار خون است.
پاسخ: نه لزوماً. اگر فشار خون پایین باعث علائمی مثل سرگیجه، تاری دید، خستگی مفرط یا غش کردن نشود، ممکن است نشانهای از سلامت خوب قلب و عروق باشد (مثلاً در برخی ورزشکاران). اما اگر با علائم همراه باشد، نیاز به بررسی دارد زیرا میتواند نشانهای از کمآبی بدن، کمخونی یا مشکلات دیگر باشد.
پاسخ: بله، عادتهای سلامتی از جوانی شکل میگیرد. مصرف زیاد فستفود (نمک و چربی زیاد)، نوشابههای قندی، کمتحرکی و استرس میتواند حتی در نوجوانی و جوانی باعث شروع تدریجی افزایش فشار خون شود. پیشگیری از همان سنین پایین، بسیار آسانتر از درمان در بزرگسالی است.
پاورقی
1فشار خون (Blood Pressure): نیرویی که توسط خون در حال گردش بر دیواره رگهای خونی وارد میشود.
2سیستول (Systole): مرحله انقباض قلب برای بیرون راندن خون.
3دیاستول (Diastole): مرحله استراحت و بازگشایی قلب برای پر شدن مجدد از خون.
4هایپرتنشن (Hypertension): اصطلاح پزشکی برای بیماری فشار خون بالا.
5هایپوتنشن (Hypotension): اصطلاح پزشکی برای فشار خون پایین.
