دستگاه هورمونی؛ رهبر نامرئی بدن شما
هورمون چیست و چگونه کار میکند؟
هورمون[1] یک مادهٔ شیمیایی است که به مقدار بسیار کم توسط غدههای درونریز یا برخی یاختهها ساخته و به درون خون رها میشود. وظیفهٔ اصلی آنها هماهنگسازی است. تصور کنید بدن شما یک شهر بزرگ است. غدهها مانند فرماندهانی هستند که در نقاط مختلف شهر قرار دارند. آنها برای هماهنگی ترافیک، ساختوساز و تأمین انرژی شهر، پیامهایی (هورمونها) را توسط پیکهای ویژه (جریان خون) به نقاط دوردست میفرستند. هر هورمون فقط روی یاختههایی اثر میگذارد که گیرندهٔ مخصوص آن را داشته باشند، درست مثل یک کلید که فقط قفل خودش را باز میکند.
اعضای اصلی تیم دستگاه هورمونی
دستگاه هورمونی از چندین غدهٔ مهم تشکیل شده که هرکدام در نقطهای از بدن قرار گرفته و مسئولیت خاصی بر عهده دارد. برای درک بهتر، میتوان آنها را بر اساس محل قرارگیریشان دستهبندی کرد.
| نام غده | محل قرارگیری | هورمونهای مهم و وظیفه |
|---|---|---|
| غدهٔ هیپوفیز | قاعدهٔ مغز | هورمون رشد: تنظیم رشد قد و بدن. پرولاکتین[3]: تنظیم شیردهی. این غده، رهبر اصلی و «غدهٔ مادر» است و کار بسیاری غدههای دیگر را کنترل میکند. |
| غدهٔ تیروئید | جلوی گردن | هورمون تیروئید: کنترل سوختوساز و سطح انرژی بدن. مثل ترموستات بدن عمل میکند. کمکاری آن باعث خستگی و پرکاری آن باعث بیقراری و کاهش وزن میشود. |
| لوزالمعده (پانکراس) | پشت معده | انسولین و گلوکاگون: تنظیمکنندهٔ اصلی قند خون. انسولین قند خون را کاهش و گلوکاگون آن را افزایش میدهد. |
| غدههای فوقکلیوی | بالای کلیهها | آدرنالین[4] (اپینفرین): هورمون «جنگ یا گریز». در موقعیتهای استرسزا ترشح میشود و ضربان قلب و انرژی را بالا میبرد. کورتیزول: هورمون مدیریت استرس بلندمدت. |
| غدههای جنسی | تخمدانها (در لگن) / بیضهها | استروژن و پروژسترون (در زنان)، تستوسترون (در مردان): مسئول بلوغ، ایجاد ویژگیهای جنسی ثانویه (مثل کلفتی صدا یا رشد سینه) و باروری. |
هورمونها چگونه احساسات و زندگی روزمره ما را شکل میدهند؟
تأثیر هورمونها فراتر از رشد جسمی است. آنها مستقیماً روی خلقوخو، انگیزه و احساسات ما اثر میگذارند. مجموعهای از هورمونها به «هورمونهای شادی» معروف هستند که تعادل آنها برای حس خوب ضروری است.
برای مثال، وقتی یک بازی ویدیویی را به پایان میرسانید یا در یک مسابقه برنده میشوید، احساس رضایت و لذتی که دارید تا حد زیادی به خاطر ترشح هورمون دوپامین[5] است. این هورمون به شما انگیزه میدهد تا برای پاداش تلاش کنید. از سوی دیگر، سروتونین[6] هورمون احساس آرامش و رضایت است. سطح این هورمون با قرار گرفتن در معرض نور خورشید و ورزش کردن افزایش مییابد. به همین دلیل است که بعد از یک پیادهروی در طبیعت، اغلب احساس بهتری داریم. وقتی هم که میخندید یا ورزش میکنید، بدن شما هورمونهای اندورفین[7] ترشح میکند که مانند یک مسکن طبیعی عمل کرده و احساس درد را کاهش و شادی را افزایش میدهند.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاورقی
[1] Hormone: مادهای شیمیایی که به عنوان پیامرسان در بدن عمل میکند.
[2] Insulin: هورمونی که توسط لوزالمعده ساخته میشود و وظیفهٔ کاهش قند خون را دارد.
[3] Prolactin: هورمونی که از غدهٔ هیپوفیز ترشح میشود و در تولید شیر در پستانها نقش دارد.
[4] Adrenaline (Epinephrine): هورمونی که در پاسخ به استرس حاد ترشح شده و بدن را برای واکنش فوری آماده میکند.
[5] Dopamine: یک پیامرسان شیمیایی (نوروترنسمیتر) در مغز که با احساس لذت، پاداش و انگیزه ارتباط دارد.
[6] Serotonin: یک نوروترنسمیتر که در تنظیم خلقوخو، خواب و اشتها نقش مهمی ایفا میکند.
[7] Endorphins: گروهی از هورمونها که در بدن تولید میشوند و اثراتی شبیه مسکن داشته و احساس خوب ایجاد میکنند.
