شنواییسنجی: آزمایشی برای تشخیص میزان شنوایی
صدای زندگی را بشنویم: شنوایی و اهمیت اندازهگیری آن
حس شنوایی پنجرهای به دنیای اطراف ماست. ما با گوشهایمان صحبتهای دیگران را میشنویم، از موسیقی لذت میبریم، از صداهای خطرناک دوری میکنیم و با محیط تعامل داریم. وقتی این حس مهم، دچار مشکل شود، کیفیت زندگی به طور چشمگیری تحت تأثیر قرار میگیرد. آزمایش شنواییسنجی، درست مانند یک معاینهی بینایی سنجی، راهی دقیق و علمی برای بررسی سلامت این سیستم حیاتی است.
صدا دارای دو ویژگی اصلی است: بسامد7 و شدت8. بسامد (یا فرکانس) که با واحد هرتز (Hz) اندازهگیری میشود، زیر و بمی صدا را مشخص میکند. مثلاً صدای یک پرنده اغلب بسامد بالا و صدای طبل بسامد پایین دارد. شدت صوت که با واحد دسیبل (dB) سنجیده میشود، بلندی صدا را نشان میدهد. آزمایش شنواییسنجی، حداقل شدتی را که شما میتوانید صداهای مختلف با بسامدهای گوناگون را بشنوید، اندازه میگیرد.
دستگاهها و روشهای مختلف شنواییسنجی
آزمایش شنواییسنجی در یک اتاقک مخصوص عایق صوتی10 انجام میشود تا صداهای محیطی مزاحم نتایج نشوند. اصلیترین دستگاه مورد استفاده، ادیومتر11 است که میتواند صداهای خالص یا کلمات گفتاری را با بسامدها و شدتهای دقیق و کنترلشده تولید کند.
| نام آزمایش | هدف اصلی | نحوه انجام | گروه هدف |
|---|---|---|---|
| ادیومتری تون خالص12 | تعیین آستانه شنوایی برای صداهای خالص در بسامدهای مختلف | شنونده با فشار دادن دکمه یا گفتن «بله» به صداهای خالص پاسخ میدهد. | عموم افراد، غربالگری13 مدارس |
| ادیومتری گفتاری14 | ارزیابی درک کلمات و جملات در سطوح مختلف شدت و نویز | شنونده باید کلمات یا جملات پخش شده را تکرار کند. | افراد مشکوک به مشکلات درک گفتار، کاندید سمعک |
| تمپانومتری15 | بررسی سلامت پرده گوش و استخوانچههای گوش میانی | یک پروب نرم در مجرای گوش قرار میگیرد و فشار هوا به آرامی تغییر میکند. | تشخیص عفونت گوش میانی، اختلالات عملکرد شیپور استاش16 |
| شنواییسنجی کودکان (ارزیابی رفتاری) | سنجش شنوایی در نوزادان و خردسالانی که قادر به همکاری کلامی نیستند | مشاهده پاسخهای غیرارادی کودک (مثل چرخش سر یا مکث در بازی) به صدا. | نوزادان، کودکان کمسِن، غربالگری نوزادان |
از آزمایش تا نتیجه: چگونه ادیوگرام خوانده میشود؟
نتیجهی اصلی آزمایش ادیومتری تون خالص، نموداری به نام ادیوگرام17 است. خواندن این نمودار ساده است، اما اطلاعات بسیار مهمی ارائه میدهد. در این نمودار:
- محور افقی، بسامد (هرتز) را نشان میدهد که از 250 Hz (بسامد پایین، مثل صدای کامیون) تا 8000 Hz (بسامد بالا، مثل صدای جیرجیرک) ادامه دارد.
- محور عمودی، شدت صوت (دسیبل) را نشان میدهد. عدد 0 dB در بالای نمودار، نشاندهندهی آستانهی شنوایی یک فرد با شنوایی نرمال است. هرچه به سمت پایین و اعداد بزرگتر (مثلاً 40 dB یا 70 dB) میرویم، نشاندهندهی افت شنوایی بیشتر است.
بر روی این نمودار، نقاطی برای گوش راست (معمولاً با علامت O قرمز) و گوش چپ (معمولاً با علامت X آبی) رسم میشوند. اگر این نقاط نزدیک به خط بالایی نمودار (نزدیک 0 dB) باشند، شنوایی طبیعی است. اگر این نقاط در سطح پایینتری قرار بگیرند، نشاندهندهی نوع و میزان افت شنوایی است.
فرض کنید نتایج آزمون یک دانشآموز نشان میدهد که آستانههای شنوایی او در بسامدهای بالا (مثل 4000 Hz و 8000 Hz) در حدود 30 dB است، اما در بسامدهای پایین و میانه نرمال است. این الگو ممکن است نشاندهندهی شروع یک افت شنوایی ناشی از قرارگیری در معرض صدای بلند (مثل گوش دادن طولانی مدت به موسیقی با صدای بلند از هدفون) باشد. چنین فردی ممکن است در شنیدن صداهای ریز (مثل صدای سوت یا برخی حروف صامت در گفتار) مشکل داشته باشد.
کاربرد شنواییسنجی: از غربالگری نوزادان تا تجویز سمعک
این آزمایش تنها یک تست ساده نیست، بلکه ابزاری حیاتی در مراحل مختلف زندگی و حوزههای مختلف پزشکی است:
- غربالگری نوزادان: امروزه در بسیاری از کشورها، آزمایش شنواییسنجی برای تمام نوزادان در روزهای اول پس از تولد انجام میشود. تشخیص زودهنگام نقص شنوایی و شروع مداخلات درمانی و آموزشی (مانند گفتاردرمانی18) میتواند رشد گفتار و زبان کودک را به طور چشمگیری بهبود بخشد.
- پایش سلامت شنوایی دانشآموزان: برنامههای غربالگری شنوایی در مدارس به شناسایی کودکانی که ممکن است افت شنوایی خفیف و ناشناخته داشته باشند کمک میکند. این افت میتواند بر یادگیری و مشارکت در کلاس درس تأثیر بگذارد.
- پزشکی صنعتی: کارگرانی که در محیطهای پرسر و صدا (مانند کارخانهها یا فرودگاهها) کار میکنند، به طور منظم تحت آزمایش شنواییسنجی قرار میگیرند تا از بروز افت شنوایی ناشی از سر و صدا19 پیشگیری یا آن را زود تشخیص دهند.
- تجویز و تنظیم سمعک20: مهمترین قدم برای تهیهی یک سمعک مناسب، داشتن یک ادیوگرام دقیق است. این نتایج به شنواییشناس کمک میکند تا سمعکی را انتخاب و برنامهریزی کند که دقیقاً افت شنوایی فرد را جبران کند.
پرسشهای مهم و باورهای نادرست درباره شنواییسنجی
پاورقی
1 شنواییسنجی (Audiometry)
2 افت شنوایی (Hearing Loss)
3 ادیومتری (Audiometry)
4 آستانه شنوایی (Hearing Threshold)
5 دسیبل (Decibel, dB): واحد اندازهگیری شدت صوت.
6 هرتز (Hertz, Hz): واحد اندازهگیری بسامد (تعداد ارتعاشات در ثانیه).
7 بسامد یا فرکانس (Frequency)
8 شدت صوت (Sound Intensity)
9 شنواییشناس (Audiologist): متخصص ارزیابی و توانبخشی اختلالات شنوایی و تعادل.
10 اتاقک عایق صوتی (Sound Booth / Audiometric Booth)
11 ادیومتر (Audiometer)
12 ادیومتری تون خالص (Pure-Tone Audiometry, PTA)
13 غربالگری (Screening)
14 ادیومتری گفتاری (Speech Audiometry)
15 تمپانومتری (Tympanometry): آزمایشی برای بررسی عملکرد گوش میانی.
16 شیپور استاش (Eustachian Tube)
17 ادیوگرام (Audiogram)
18 گفتاردرمانی (Speech Therapy)
19 افت شنوایی ناشی از سر و صدا (Noise-Induced Hearing Loss, NIHL)
20 سمعک (Hearing Aid)
