ماهیچهها: موتورهای متحرک بدن
سه گونه موتور حرکتی در بدن ما
ماهیچههای بدن ما بر اساس ظاهر، محل قرارگیری و نحوه کنترل آنها به سه نوع اصلی تقسیم میشوند که هر کدام وظیفه خاص خود را دارند. درک این تقسیمبندی کمک میکند بفهمیم چرا بعضی حرکات را میتوانیم کنترل کنیم و برخی دیگر خودکار هستند.
| نوع ماهیچه | کنترل حرکات | محل قرارگیری | مثال |
|---|---|---|---|
|
ماهیچه اسکلتی
ماهیچه مخطط یا ارادی
|
ارادی | متصل به استخوانها | ماهیچه دو سر بازو، ماهیچه چهارسر ران |
| ماهیچه صاف | غیرارادی | دیواره اندامهای داخلی | دیواره معده، روده و رگهای خونی |
| ماهیچه قلب | غیرارادی | تنها در قلب | عضله مخصوص پمپاژ خون در قلب |
ماهیچههای اسکلتی همانهایی هستند که آنها را میبینیم و میتوانیم کنترل کنیم. مانند وقتی که تصمیم میگیریم کتابی را از روی میز برداریم. در مقابل، ماهیچه صاف و قلب بدون دستور مستقیم ما و به صورت خودکار کار میکنند. ضربان مداوم قلب یا حرکت غذا در لوله گوارش نمونههایی از این کار خودکار هستند.
ماهیچهها چگونه حرکت ایجاد میکنند؟
حرکت یک شاهکار هماهنگ بین سه سیستم بدن است: استخوانها (اسکلت) به عنوان اهرم، مفاصل به عنوان محل چرخش و ماهیچهها به عنوان موتور تولیدکننده نیرو. ماهیچهها از طریق ساختارهای طنابمانندی به نام تاندون[2] به استخوانها متصل میشوند.
فرآیند حرکت به این صورت است که ابتدا مغز یا نخاع دستور حرکت را صادر میکند. این دستور از طریق رشتههای عصبی با سرعت بسیار بالا به ماهیچه موردنظر میرسد. با دریافت این پیام، فیبرهای داخل ماهیچه منقبض میشوند، یعنی کوتاه و ضخیم میشوند. این انقباض نیرویی ایجاد میکند که از طریق تاندون به استخوان منتقل شده و آن را به حرکت درمیآورد. پس از انجام حرکت، ماهیچه شل و دوباره به طول اولیه خود بازمیگردد.
این فرآیند را میتوان با فرمول سادهای نشان داد:
فراتر از حرکت: وظایف شگفتانگیز ماهیچهها
اگرچه اسم اصلی ماهیچهها با حرکت گره خورده، اما کار آنها به اینجا ختم نمیشود. این بافت حیاتی وظایف متعدد و مهم دیگری نیز بر عهده دارد.
تنفس: بزرگترین ماهیچه تنفسی بدن، دیافراگم[3] نام دارد. انقباض و انبساط منظم این ماهیچه گنبدی شکل در زیر ریهها، باعث دم و بازدم میشود. بدون این ماهیچه، نفس کشیدن ممکن نبود.
حفظ وضعیت بدن و تعادل: ماهیچههای اطراف ستون فقرات، شکم و پاها مانند یک شبکه حمایتی عمل میکنند و اجازه نمیدهند بدن ما خمیده شود یا زمین بخورد. وقتی روی یک پا میایستید، دهها ماهیچه کوچک و بزرگ به طور مداوم در حال تنظیم خود هستند تا شما تعادل خود را حفظ کنید.
تولید گرما: حدود 40 درصد از وزن بدن یک فرد بالغ را ماهیچهها تشکیل میدهند. وقتی این حجم زیاد منقبض میشود (حتی هنگام لرزیدن از سرما)، مقدار قابلتوجهی گرما تولید میکند که به حفظ دمای طبیعی بدن کمک میکند.
حفاظت از اندامهای داخلی: ماهیچههای شکم و قفسه سینه مانند یک محافظ طبیعی دور اندامهای حساسی مانند کبد، معده و قلب را گرفتهاند و آنها را در برابر ضربههای خارجی محافظت میکنند.
نقش ماهیچهها در ورزش و زندگی روزمره
هماهنگی بین ماهیچهها و اعصاب برای انجام هر کاری، از ساده تا پیچیده، ضروری است. این هماهنگی با تمرین بهبود پیدا میکند. وقتی برای اولین بار دوچرخهسواری یا تایپ کردن را یاد میگیرید، حرکات کند و ناهماهنگ هستند. اما با تمرین، مغز و ماهیچهها با یکدیگر ارتباط سریعتر و دقیقتری برقرار میکنند و آن کار به صورت خودکار و روان انجام میشود.
| فعالیت | ماهیچههای درگیر | نتیجه هماهنگی |
|---|---|---|
| طنابزدن | پاها، دستها، شانه و ماهیچههای مرکزی | زمانبندی دقیق پرش و چرخش طناب |
| نوشتن با خودکار | ماهیچههای کوچک ساعد، دست و انگشتان | کنترل ظریف فشار و حرکت برای تشکیل حروف |
| ایستادن روی یک پا | ماهیچههای ساق پا، ران و مرکزی بدن | تنظیمهای کوچک و مداوم برای حفظ تعادل |
سوالات رایج درباره ماهیچهها
پاورقی
1. ماهیچه (Muscle): بافتی در بدن جانوران که از سلولهای تخصصیافتهای به نام فیبرهای عضلانی تشکیل شده و دارای قابلیت انقباض است. انقباض این بافت عامل اصلی ایجاد حرکت در بدن میباشد.
2. تاندون (Tendon): یک نوار یا طناب محکم از جنس بافت همبند فیبری متراکم که ماهیچه را به استخوان متصل میکند و نیروی انقباض ماهیچه را به استخوان منتقل مینماید.
3. دیافراگم (Diaphragm): بزرگترین و اصلیترین ماهیچه درگیر در فرآیند تنفس که به شکل یک گنبد در زیر ریهها قرار دارد. انقباض و انبساط آن حجم قفسه سینه را تغییر داده و موجب دم و بازدم میشود.
