تنظیم عصبی: کنترل و هماهنگی فعالیت‌های بدن به وسیله دستگاه عصبی

تنظیم عصبی: فرماندهی پنهان بدن

دستگاه عصبی از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟

برای درک تنظیم عصبی، اول باید با سربازان و بخش‌های مختلف این فرماندهی آشنا شویم. سلول اصلی و سازنده‌ی دستگاه عصبی، نورون² نام دارد. نورون‌ها مانند سیم‌های تلفن، پیام‌های عصبی را دریافت، پردازش و منتقل می‌کنند.

دستگاه عصبی را می‌توان به دو بخش اصلی تقسیم کرد:

پیام عصبی چگونه سفر می‌کند؟

فرض کن می‌خواهی یک لیوان آب بر داری. این عمل ساده، نتیجه‌ی یک سفر سریع پیام عصبی است. مراحل این سفر به صورت زیر است:

تفاوت رفلکس و تصمیم آگاهانه در تنظیم عصبی

همه‌ی کنترل‌های عصبی شبیه هم نیستند. بعضی سریع و خودکار هستند و برخی دیگر با فکر کردن انجام می‌شوند.

• رفلکس⁵ (بازتاب): یک پاسخ سریع، خودکار و غیرارادی است که برای محافظت از بدن طراحی شده است. مسیر آن معمولاً از نخاع می‌گذرد تا زمان را تلف نکند. مثال: عقب کشیدن دست از یک جسم داغ، قبل از اینکه حتی دردش را احساس کنی.

• کنترل آگاهانه: پاسخ ارادی و با فکر است. مسیر آن حتماً به مغز می‌رود تا تصمیم‌گیری شود. مثال: تصمیم گرفتن برای بلند شدن و باز کردن پنجره.

مقایسه‌ی این دو نوع کنترل را در جدول زیر ببین:

تنظیم عصبی در عمل: هماهنگی یک بازی فوتبال!

بیا تنظیم عصبی را در یک موقعیت هیجان‌انگیز مثل یک بازی فوتبال بررسی کنیم. بازیکنی را در نظر بگیر که توپ را دریافت می‌کند:

۱. دریافت اطلاعات: چشم‌هایش موقعیت توپ، هم‌تیمی‌ها و حریفان را می‌بینند (گیرنده‌های حسی). گوش‌هایش فریاد هم‌تیمی‌ها را می‌شنوند. این اطلاعات به مغز فرستاده می‌شود.

۲. پردازش فوق‌العاده: مغز او مانند یک کامپیوتر قدرتمند، تمام این داده‌ها را در کسری از ثانیه تحلیل می‌کند: "توپ کجاست؟ به کجا پاس بدهم؟ حریف از کدام طرف می‌آید؟"

۳. صدور فرمان‌های هماهنگ: مغز نه یک، بلکه چندین فرمان هماهنگ صادر می‌کند:

• به ماهیچه‌های پا فرمان می‌دهد که چگونه بدود و به توپ ضربه بزند ($\text{حرکت}$).
• به ماهیچه‌های دست و بدن فرمان حفظ تعادل را می‌دهد تا زمین نخورد ($\text{هماهنگی}$).
• به قلب و ریه‌ها فرمان می‌دهد تندتر کار کنند تا اکسیژن بیشتری به ماهیچه‌ها برسد ($\text{تنظیم داخلی}$).

۴. اجرای هماهنگ: تمام این فرمان‌ها از طریق اعصاب محیطی به اندام‌های مربوطه می‌رسند و بازیکن یک حرکت زیبا و هماهنگ انجام می‌دهد. اینجاست که کنترل و هماهنگی به زیبایی دیده می‌شود.

سؤالات رایج درباره تنظیم عصبی

پاورقی

¹دستگاه عصبی (Nervous System): شبکه‌ی ارتباطی و کنترل‌کننده‌ی بدن که از مغز، نخاع و اعصاب تشکیل شده است.

²نورون (Neuron): سلول تخصص‌یافته‌ی عصبی که واحد ساختمانی و عملکردی دستگاه عصبی است. پیام‌های عصبی را تولید و هدایت می‌کند.

³دستگاه عصبی مرکزی (Central Nervous System - CNS): شامل مغز و نخاع می‌شود. مرکز پردازش اطلاعات و صدور فرمان‌های اصلی.

⁴دستگاه عصبی محیطی (Peripheral Nervous System - PNS): شامل تمام اعصابی می‌شود که از مغز و نخاع منشأ می‌گیرند و به همه‌ی نقاط بدن می‌روند. نقش رابط را دارد.

⁵رفلکس (Reflex): یک پاسخ سریع، خودکار و غیرارادی دستگاه عصبی به یک محرک خاص، که اغلب برای محافظت از بدن طراحی شده است.

⁶هیپوتالاموس (Hypothalamus): بخش کوچک اما بسیار مهمی در مغز که تنظیم‌کننده‌ی بسیاری از فعالیت‌های حیاتی مانند دمای بدن، گرسنگی، تشنگی و خواب است.