کلسترول خوب و بد: HDL که محافظتی است و LDL که خطر بیماری قلبی را افزایش می‌دهد

بروزرسانی شده در: 16:36 1404/10/3 مشاهده: 8 دسته بندی: کپسول آموزشی

کلسترول خوب و بد: محافظ قلب یا تهدیدی پنهان؟

درک تفاوت بین HDL (کلسترول خوب) و LDL (کلسترول بد) کلیدی برای حفظ سلامت قلب و عروق است.

این مقاله جامع به زبان ساده، مفهوم کلسترول، نقش‌های متفاوت HDL (لیپوپروتئین با چگالی بالا) و LDL (لیپوپروتئین با چگالی پایین) و تأثیر آنها بر بیماری قلبی را توضیح می‌دهد. با ارائه مثال‌های علمی، جداول خوانا و نکات کاربردی، به شما کمک می‌کند تا اعداد آزمایش خون خود را درک کرده و گام‌های عملی برای بهبود پروفایل لیپیدی^۱ خود بردارید.

کلسترول چیست و چرا بدن ما به آن نیاز دارد؟

بسیاری فکر می‌کنند کلسترول یک ماده‌ی مضر است. اما واقعیت این است که کلسترول یک ماده‌ی چرب (لیپید^۲) ضروری برای بدن است. بدن از کلسترول برای ساختن دیواره‌ی سلول‌ها، تولید هورمون‌هایی مثل تستوسترون و استروژن، و ساخت ویتامین D استفاده می‌کند. در واقع، کبد^۳ ما بخش زیادی از کلسترول مورد نیاز را خودش می‌سازد و بقیه از طریق غذاهای حیوانی مانند گوشت، تخم مرغ و لبنیات وارد بدن می‌شود. مشکل از جایی شروع می‌شود که مقدار یا نوع کلسترول در خون از حالت طبیعی خارج شود.

مثال علمی: فرض کنید کلسترول مانند «سیمان» لازم برای ساختن و تعمیر یک شهر (بدن شما) است. این سیمان باید توسط کامیون‌های مخصوص (لیپوپروتئین‌ها^۴) در جاده‌های خون حمل شود. برخی کامیون‌ها (LDL) سیمان را در جای نامناسب رها می‌کنند و باعث ترافیک و گرفتگی می‌شوند. اما کامیون‌های دیگر (HDL) سیمان اضافی را جمع‌آوری و برای بازیافت یا دفع به کبد بازمی‌گردانند.

فرمول کلیدی: کل کلسترول خون تنها یک عدد نیست، بلکه حاصل جمع اجزای مختلف است. یک فرمول ساده برای تخمین آن این است: $\text{کلسترول توتال} \approx \text{LDL} + \text{HDL} + (0.2 \times \text{تری‌گلیسیرید})$. البته این یک تخمین است و پزشکان هر جزء را جداگانه تفسیر می‌کنند.

LDL یا کلسترول «بد»: عامل اصلی گرفتگی رگ‌ها

LDL وظیفه دارد کلسترول را از کبد به سلول‌های بدن برساند. اما وقتی مقدار آن در خون خیلی زیاد باشد، تمایل دارد در دیواره‌ی سرخرگ‌ها^۵، به ویژه سرخرگ‌های قلب (کرونر^۶)، رسوب کند. این رسوبات به مرور زمان تشکیل پلاک^۷ می‌دهند. پلاک‌ها مسیر جریان خون را تنگ می‌کنند (عارضه‌ای به نام تصلب شرایین^۸) و خطر لخته شدن خون را افزایش می‌دهند. اگر یک لخته، مسیر یک سرخرگ کرونر را کاملاً مسدود کند، باعث حمله‌ی قلبی^۹ می‌شود.

سطح LDL (میلی‌گرم بر دسی‌لیتر)	رده‌بندی	تأثیر بر خطر بیماری قلبی
کمتر از ۱۰۰	مطلوب	خطر پایین
۱۰۰–۱۲۹	نزدیک به مطلوب	خطر متوسط
۱۳۰–۱۵۹	در مرز بالا	خطر متوسط
۱۶۰–۱۸۹	بالا	خطر بالا
۱۹۰ و بالاتر	خیلی بالا	خطر بسیار بالا

HDL یا کلسترول «خوب»: نظافتچی رگ‌های خونی

بر خلاف LDL، HDL نقش محافظتی دارد. شما می‌توانید آن را مانند «سیستم جمع‌آوری زباله» یا «خدمات نظافت‌چی» رگ‌های خونی در نظر بگیرید. HDL کلسترول اضافی را از دیواره‌ی سرخرگ‌ها و بافت‌های بدن جمع‌آوری کرده و آن را به کبد بازمی‌گرداند. کبد نیز این کلسترول را تجزیه کرده و از بدن دفع می‌کند. به این فرآیند «ترانسپورت معکوس کلسترول^۱۰» می‌گویند. بنابراین، سطح بالاتر HDL معمولاً با خطر کمتر بیماری قلبی همراه است.

راه‌های عملی برای بهبود پروفایل کلسترول شما

سبک زندگی تأثیر شگفت‌انگیزی بر سطح HDL و LDL دارد. این تغییرات مانند سرمایه‌گذاری بر روی سلامت آینده‌ی قلب شما هستند:

اقدام عملی	تأثیر بر LDL (بد)	تأثیر بر HDL (خوب)	توضیح
جایگزینی چربی‌های اشباع^۱۱ با چربی‌های غیراشباع^۱۲	کاهش	افزایش جزئی	به جای کره و روغن حیوانی، از روغن زیتون، آووکادو و مغزها استفاده کنید.
افزایش مصرف فیبر محلول^۱۳	کاهش	افزایش	فیبر مانند یک اسفنج، کلسترول اضافی را در روده جذب می‌کند. منابع: جو دوسر، لوبیا، سیب.
فعالیت بدنی منظم (مثلاً ۳۰ دقیقه پیاده‌روی تند)	کاهش	افزایش قابل توجه	ورزش آنزیم‌هایی را فعال می‌کند که به ساخت HDL کمک می‌کنند.
اجتناب از چربی‌های ترانس^۱۴	کاهش شدید	کاهش	چربی‌های ترانس (در بعضی غذاهای فرآوری شده و سرخ کردنی) بدترین نوع چربی برای کلسترول هستند.

مثال عملی: تصور کنید یک دانش‌آموز در آزمایش سلامت مدرسه متوجه می‌شود LDL او ۱۳۵ است. به جای نگرانی، تصمیم می‌گیرد روزانه یک عدد سیب با پوست (فیبر محلول) بخورد، در مسیر برگشت از مدرسه قسمتی از راه را پیاده برود، و به جای نوشابه، دوغ کم‌چرب بنوشد. پس از چند ماه، در آزمایش بعدی احتمالاً شاهد بهبود اعداد خواهد بود.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

سوال: من لاغر هستم، پس نباید نگران کلسترول بالا باشم، درست است؟

پاسخ: این یک اشتباه رایج است. اگرچه چاقی یک عامل خطر است، اما کلسترول بالا می‌تواند تحت تأثیر عوامل ژنتیکی^۱۵، رژیم غذایی نامناسب (حتی در افراد لاغر) و کم‌تحرکی نیز ایجاد شود. هر فردی باید به‌طور دوره‌ای چکاپ انجام دهد.

سوال: آیا HDL خیلی بالا (مثلاً بالای ۸۰) هم می‌تواند مضر باشد؟

پاسخ: به طور کلی، سطح بالای HDL محافظت‌کننده است. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهند در موارد نادر، به دلیل تغییرات ژنتیکی خاص، HDL ممکن است عملکرد طبیعی خود را از دست بدهد. با این حال، برای اکثر مردم، HDL بالا یک مزیت محسوب می‌شود و هدف، رساندن آن به حد مطلوب (بالای ۴۰ برای مردان و ۵۰ برای زنان) است.

سوال: عدد کلسترول توتال من نرمال است. آیا این یعنی همه چیز مرتب است؟

پاسخ: لزوماً خیر. این یک اشتباه خطرناک در تفسیر آزمایش است. ممکن است LDL شما بالا و HDL شما پایین باشد، اما میانگین آن‌ها (توتال) عددی نرمال نشان دهد. پزشکان همیشه اجزای اصلی (LDL، HDL، تری‌گلیسیرید^۱۶) را به طور جداگانه بررسی می‌کنند.

جمع‌بندی: کلسترول خوب (HDL) و بد (LDL) دو روی یک سکه هستند که سلامت قلب شما را تعیین می‌کنند. هدف اصلی، کاهش LDL و افزایش HDL از طریق انتخاب‌های هوشمندانه در زندگی است. با خوردن غذاهای سالم، تحرک کافی، پرهیز از دخانیات و بررسی منظم آزمایش خون، می‌توانید ترافیک را در جاده‌های خون‌رسانی بدن روان نگه داشته و از قلب خود در طولانی‌مدت محافظت کنید.

پاورقی

۱. پروفایل لیپیدی (Lipid Profile): آزمایشی که سطح انواع چربی‌های خون از جمله کلسترول توتال، LDL، HDL و تری‌گلیسیرید را اندازه‌گیری می‌کند.
۲. لیپید (Lipid): اصطلاح علمی برای چربی‌ها و مواد چرب مانند کلسترول.
۳. کبد (Liver): اندامی در بدن که وظیفه‌ی سم‌زدایی، ذخیره‌ی انرژی و ساختن بسیاری از مواد از جمله کلسترول را بر عهده دارد.
۴. لیپوپروتئین (Lipoprotein): ذراتی متشکل از چربی (لیپید) و پروتئین که وظیفه‌ی حمل کلسترول و تری‌گلیسیرید در خون را دارند. HDL و LDL دو نوع اصلی هستند.
۵. سرخرگ (Artery): رگ خونی که خون غنی از اکسیژن را از قلب به سایر قسمت‌های بدن می‌برد.
۶. سرخرگ کرونر (Coronary Artery): سرخرگ‌هایی که مستقیماً به عضله‌ی قلب خونرسانی می‌کنند.
۷. پلاک (Plaque): رسوباتی متشکل از کلسترول، چربی، کلسیم و سایر مواد که در دیواره‌ی داخلی سرخرگ‌ها تشکیل می‌شود.
۸. تصلب شرایین (Atherosclerosis): بیماری که در آن به دلیل تشکیل پلاک، دیواره‌ی سرخرگ‌ها سفت و ضخیم شده و مسیر آن تنگ می‌شود.
۹. حمله‌ی قلبی (Heart Attack): وقفه‌ی ناگهانی در خونرسانی به بخشی از عضله‌ی قلب که معمولاً به دلیل انسداد یک سرخرگ کرونر رخ می‌دهد.
۱۰. ترانسپورت معکوس کلسترول (Reverse Cholesterol Transport): فرآیند جمع‌آوری کلسترول اضافی از بافت‌ها و بازگرداندن آن به کبد توسط HDL.
۱۱. چربی اشباع (Saturated Fat): نوعی چربی که معمولاً در دمای اتاق جامد است و مصرف زیاد آن سطح LDL را افزایش می‌دهد. منابع: گوشت قرمز پرچرب، کره، روغن نخل.
۱۲. چربی غیراشباع (Unsaturated Fat): نوعی چربی مفید که معمولاً در دمای اتاق مایع است و به بهبود سطح کلسترول کمک می‌کند. منابع: روغن زیتون، ماهی، آجیل.
۱۳. فیبر محلول (Soluble Fiber): نوعی فیبر که در آب حل می‌شود و می‌تواند به کاهش جذب کلسترول در روده کمک کند.
۱۴. چربی ترانس (Trans Fat): بدترین نوع چربی که به طور مصنوعی در فرآیند هیدروژنه‌ کردن^۱۷ روغن‌های گیاهی تولید می‌شود. مصرف آن به شدت سطح LDL را افزایش و سطح HDL را کاهش می‌دهد.
۱۵. ژنتیک (Genetics): ویژگی‌های ارثی که از والدین به فرد منتقل می‌شود و می‌تواند بر سطح کلسترول خون تأثیر بگذارد.
۱۶. تری‌گلیسیرید (Triglycerides): رایج‌ترین نوع چربی در بدن که منبع اصلی انرژی است. سطح بالای آن نیز خطر قلبی را افزایش می‌دهد.
۱۷. هیدروژنه کردن (Hydrogenation): فرآیند صنعتی افزودن هیدروژن به روغن‌های گیاهی برای جامد کردن آنها و تولید چربی ترانس.

کلسترول خوب HDL کلسترول بد LDL بیماری قلبی پروفایل لیپیدی تصلب شرایین

کلسترول خوب و بد سلامت و بهداشت دوازدهم پایه دوازدهم

اطلاع از تغییرات در بسته‌های گاما

کاربر عزیز سلام!