داروهای طبیعی: داروخانهای از دل طبیعت
داروهای طبیعی از کجا میآیند؟ یک دستهبندی ساده
همانطور که در یک فروشگاه بزرگ، کالاها را در بخشهای مختلف میچینند، داروهای طبیعی را نیز میتوان بر اساس منبع اصلیشان دستهبندی کرد. این دستهبندی به ما کمک میکند تا بهتر متوجه شویم این مواد شگفتانگیز از کدام قسمت طبیعت سرچشمه میگیرند.
| منبع | توضیح و مثال | نکته کلیدی |
|---|---|---|
| گیاهان | رایجترین منبع. مانند زنجبیل برای سرماخوردگی، نعناع برای دلدرد، آلوئهورا برای سوختگی و گل گاوزبان برای آرامش. یا مورفین مسکن قوی که از خشخاش گرفته میشود. | بیش از 80% مردم جهان برای مراقبتهای اولیه سلامت به طب سنتی متکی هستند که بخش عمدهاش گیاهی است. |
| جانوران خشکی | استفاده از اعضای بدن برخی جانوران. مثلاً در طب سنتی برخی مناطق از شاخ کرگدن (که در واقع کراتین است، مثل مو و ناخن)، کیسه صفرای خرس یا مشک آهو استفاده میشده. | شکار بیرویه برای این اهداف، نسل گونههای ارزشمندی مانند کرگدن و ببر را به شدت در معرض خطر قرار داده. |
| جانداران دریایی | اقیانوسها منبعی غنی هستند. برخی اسفنجها، مرجانها یا جلبکها مواد ضد سرطان، ضد ویروس یا ضد التهاب تولید میکنند که در حال تحقیق هستند. | کمتر از 10% از جانداران دریایی از نظر خواص دارویی بررسی شدهاند. گنجینهای ناشناخته! |
| میکروارگانیسمها و فناوری نوین | امروزه با مهندسی ژنتیک، ژنهای تولیدکننده یک پروتئین دارویی را به باکتریهایی مانند اشرشیا کلی1 یا حتی به حیواناتی مانند گاو و بز منتقل میکنند تا آن پروتئین را در شیرشان تولید کنند. | این روش بیورآکتور زنده2، راهی دقیقتر و گاهی کمهزینهتر برای تولید داروهای پیچیده فراهم میکند و فشار بر حیوانات وحشی را کم میکند. |
از گیاه تا دارو: سفر یک گیاه دارویی
حالا که فهمیدیم داروهای طبیعی از کجا میآیند، خوب است بدانیم یک گیاه ساده چگونه به شکل یک داروی قابل استفاده درمیآید. این فرآیند فرآوری نام دارد و چند مرحله اصلی دارد.
۱. جمعآوری و آمادهسازی: همه چیز با انتخاب گیاه درست در زمان مناسب شروع میشود. مثلاً گلها وقتی تازه باز شدهاند یا ریشهها در فصل پاییز، بیشترین ماده مؤثر را دارند. سپس گیاه شسته و خشک میشود. خشک کردن باید در سایه و با جریان هوا باشد تا خواص گیاه حفظ شود.
۲. استخراج: در این مرحله مواد درمانی از بافت گیاه جدا میشوند. سادهترین روشی که ممکن است در خانه هم انجام دهید، دم کردن (مثل دم کردن چای نعناع) یا جوشاندن (برای قسمتهای سخت مثل ریشه) است. در صنعت، روشهای پیشرفتهتری مانند خیساندن در حلالهای خاص یا استفاده از امواج فراصوت به کار میرود تا ترکیبات مؤثر به بهترین شکل استخراج شوند.
۳. تولید شکل نهایی دارو: عصاره به دست آمده ممکن است به شکلهای مختلفی برای مصرف درآید: شربت کپسول قرص پماد . تولید قرص و کپسول گیاهی خود مراحل دقیقی مانند مخلوط کردن مواد، فشرده سازی و بستهبندی بهداشتی دارد تا دوز دقیق دارو در هر واحد رعایت شود.
داروهای طبیعی در زندگی روزمره: از گذشته تا امروز
شاید فکر کنید داروهای طبیعی فقط مربوط به گذشته است، اما جالب است بدانید که بسیاری از داروهای مهم امروزی، ریشه در طبیعت دارند. برای مثال، آسپرین اولین بار از ترکیبات موجود در پوست درخت بید استخراج شد. یا داروی ضد مالاریای قوی به نام آرتیمیسینین از گیاه «افسنتین» در طب سنتی چین کشف شد.
حتی در خانه هم ما از این داروها استفاده میکنیم: وقتی مادربزرگ برای دلپیچه یک دمنوش نعناع یا بابونه درست میکند، یا وقتی روی سوختگی کوچک ژل آلوئهورا میمالیم، در واقع در حال استفاده از داروهای طبیعی هستیم. اینها نمونههایی از دانشی هستند که نسلبهنسل و از طریق تجربه منتقل شدهاند.
امروزه شرکتهای داروسازی بزرگ، همچنان به جستوجو در جنگلهای بارانی و اقیانوسها برای یافتن ترکیبات جدید ادامه میدهند. زیرا تنوع شیمیایی موجود در طبیعت، الهامبخش تولید داروهای جدید برای بیماریهای سخت مانند سرطان است.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر. این یک باور رایج و خطرناک است. بسیاری از گیاهان یا ترکیبات طبیعی میتوانند قوی، سمی یا باعث عوارض جانبی شوند. همچنین ممکن است با داروهای شیمیایی که شخص مصرف میکند، تداخل ایجاد کنند. همیشه باید تحت نظر پزشک یا متخصص طب سنتی معتبر از آنها استفاده کرد.
پاسخ: دلیل اصلی، باورهای ریشهدار سنتی و تقاضای بازار است. متأسفانه شایعات (مثل اینکه شاخ کرگدن سرطان را درمان میکند) نیز به این مشکل دامن زده. آموزش عمومی درباره بیاثر بودن این مواد و ارائه جایگزینهای مصنوعی یا گیاهی، کلید حل این معضل است.
پاسخ: به هیچ وجه. اولاً تشخیص دقیق گیاهان نیاز به تخصص دارد و ممکن است گیاه سمی با گیاه دارویی اشتباه گرفته شود. ثانیاً، زمان برداشت، روش خشک کردن و آمادهسازی، تأثیر مستقیمی بر کیفیت و ایمنی محصول نهایی دارد. بهترین راه، خرید از عطاریهای معتبر یا تولیدکنندگان دارای مجوز است.
پاورقی
1اشرشیا کلی (Escherichia coli): یک نوع باکتری رایج که برخی سویههای بیخطر آن در فناوری زیستی برای تولید پروتئینهای نوترکیب استفاده میشود.
2بیورآکتور زنده (Living Bioreactor): به موجود زندهای (مانند یک حیوان تراریخت) گفته میشود که بهعنوان یک کارخانه زیستی برای تولید مواد دارویی مورد استفاده قرار میگیرد.
